Doğu Anadolu’nun Yüzey Şekilleri
Issızlaştırma politikası izlenen coğrafya mızı tanıyalım ve coğrafi konumumuzun değerini bilelim Türkiye’nin bölümleri içinde en büyük yüzölçümüne sahip olan Doğu Anadolu Bölgesi, 163.200 km2’lik alana sahip olmakla birlikte, ülke topraklarının %21’ini kaplamaktadır. Bu özelliğinin yanı sıra 2000 m’nin üzerinde sahip olduğu platoları, engebeli ve oldukça yüksek dağlarıyla da Türkiye de ayrı bir yere sahiptir.
Bu özelliğinden dolayı antik çağlarda “Yüksek Ülke” olarak anılan bölge sahip olduğu coğrafi özelliklere bağlı olarak dört bölüme ayrılmıştır. Bu bunlar; Hakkâri bölümü, Yukarı Murat-Van bölümü, Yukarı Fırat bölümü ve Erzurum-Kars bölümünden oluşmaktadır.
Jeolojik zamanların hemen hemen bütün dönemlerini yaşamış olan Doğu
Anadolu Bölgesi’nde III.ve IV. Jeolojik zamanın başlarında bugün sönmüş volkan olan birçok dağın temelleri oluşmuştur. Bölgenin jeolojik yapısını incelediğimizde; en alçak noktasını 875 m. yükseklikle Iğdır Ovası, en yüksek yerini de 5137 m. yükseklikle Ağrı Dağı’nın oluşturduğunu görmekteyiz. Bölgenin diğer yüzey şekillerinden olan ovalarına baktığımızda, en önemlileri: Muş, Bingöl, Erzurum, Pasinler, Çıldır, Aktaş, Göle, Ardahan, Malatya, Van gölü ve Horasan ovalarıdır. Ayrıca bölgede yer alan Erzurum-Kars ve Uzunyayla platoları da önemli bir yere sahiptir.
Dağları ise: Kargapazarı (3280 m.), Kop (2360 m.), Gavurdağ (3109 m.), Çimendağ (2749 m.), Munzur dağları (Karasu-Aras), Mercan (3450 m.), Bağırpaşa (3282 m.), Palandöken (3142 m.), Aşağıdağ (3270), Küçük Ağrı, Allahuekber ve Buzul (Cilo) dağlarında yer alan Uludoruk Zirvesi’nden (4135 m.) oluşmaktadır.
Bunların yanında volkanik arazilere sahip olan bölgede; Ağrı dağı yanında, Nemrut, Süphan ve Tendürek sönmüş volkan dağları da bulunmakta, en önemli havzalarını; Elbistan havzası, Uluova, Ardahan, Malatya, Elazığ, Muş, Bingöl, Van ve Yüksekova havzaları oluşturmaktadır. Doğu Anadolu’nun en önemli akarsularına baktığımızda; bölgeden doğan Aras-Kura
nehirleri Hazar denizine dökülürken, Erzurum ilinin Dumlu Dağı’ndan doğan Fırat Nehri, kolları olan Dicle, Karasu ve Murat nehirlerini oluşturarak, Güneydoğu bölgesini sulayıp Basra körfezine dökülmektedir.
Bölgenin göllerini inceleyecek olursak, bu konuda oldukça zengin olduğunu görmekteyiz. En büyük gölü oluşturan Van Gölü’nün yanı sıra, Çıldır, Balık, Aktaş, Hazar, Erçek, Haçlı ve Nemrut göllerine de ev sahipliği yapmaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi’nin coğrafyasına baktığımız zaman, doğusunda;
Ermenistan, Gürcistan, Nahcivan ve İran batısında; Kızıldağ, Beydağı, Yılandağ, Çimendağ, Hezanlı, Gürün ve Derbant Dağları yer almaktadır. Bölgenin kuzeyinde; Kuzeydoğu Anadolu Dağ silsilesi içinde yer alan, Çimen, Pulur, Gümüşhane, Vavuk, Yalnızçam, Çoruh ve Cin dağları, güneyinde de; Cudi dağının çizdiği Irak sınırı ve Güneydoğu Anadolu Torosları sıralanmaktadır.