9 Kasım 1877 Aziziye savunması bir destandır.
AZİZİYE TABYESİ ÂBİDESİ
Orgeneral NUREDDİN BARANSEL'in Ordu kumandanlığı zamanında AZİZİYE
tabyesinin içine bir âbide dikilmiş, temsili mezarlarla ve bronz levhalarla TÜRK kahramanlığı canlandınlmıştır. Abidenin arka tarafı da bir şehitlik halinde tanzim edilmiş, NENEHATUN da buraya gömülmüştür. Âbideye girerken sağda gördüğüm taşdan sağlam bina istihkamın kışlasından ayakta kalan kumandanlık dairesidir. Burası tamir edilerek mahalli bir müze haline getirilebilir ISTANBUL'da bulunan ASKERÎ MÜZE, tarihi silâhlarından ve harp teçhizatından mükerrer olanlarını ayırmıştır.
Onlardan bir kısmı ile, Milli Müdafaa Vekâleti adına benim ERZURUM’da ayırdığım 80 kadar tarihi toplar yine mükerrer olanlar buraya verilebilir. Abidenin mahaline sağlı, sollu birer top konmuştur. Ben bunları tetkik ettim. Bunlar
ALMAN KRUP toplarıdır. Halbuki ERZURUM'dan Askeri Müzeye gönderilmek üzere ayırdığım tarihi loplar .arasında RUS topları da vardır. RUS’lar BATUM’daki, TİFLİS’teki ve GENCE’deki klişelerinin ve âbidelerinin önlerine, bizden aldıkları esir topların namlularını hemde zincire vurarak - koymuşlar. Ben burasını gezerken, alâkalılara buraya iki RUS topu konulmasını tavsiye etmiştim. Hâkim bir şeddin ortasına dikilen yığma 'sütunun kaidesinde bronz bir levhada şu kitabeyi okudum: «BU GELİNLİK GENÇ KIZLAR, İHTİYAR ERKEKLER VE NİNELER, KENDİ NAMUSLARI VE TÜRK MiLLETİNİN ŞAN-Ü ŞEREFİ ÎÇÎN CAN VERDİLER, DÖGÜŞTÜLER VE ÖLDÜLER. SÎMDİ TÜRK MİLLETİNİN KALBİNDE YAŞIYORLAR. 1877-1952.» Bu mezarlar ERZURUM u ve bu tabyevi müdafaa ederken tatlı canlarını verenleri sembolize etmekledir. Abidenin sağında dört temsili mezar vardır. Üstlerine sıra İle (ASKER. GENÇLER. KIZLAR, İHTİYARLAR) yazılmıştır. Karşıda Devlet Demiryolları Sivas Cer atölyesinde yanılan üç tunç kabartma levha vardır. Birincisinde bir Dadaşın RUS askerini tâ kalp yerinden hançerlerken görülüyor. İkincisinde bir TÜRK askeri bir MOSKOF askerinin kafasını tüfeğinin kundağı ile parçalarken tasvir edilmiştir.
Üçüncüsü de bir gelinlik kızın bir RUS askerine satır ile hücum ederken görüyoruz.. Bu tablonun altında, « T. C. D. D. YOLLARI ATÖLYESİ. SİVAS 1952» yazılıdır ki, bu levhaların 1952 yılında Devlet Demiryollarının Sivas’taki Cer atölyesinde yapıldığını gösteriyor. Arkadaki mezarlıkta büyük ve kahraman TÜRK-kadını NENAHATUN’ UN mezarının başındaki madeni levhada şunlar okunur: «1877 OSMANLI - RUS HARBİNDE AZİZİYE TABYEDE GENÇ KIZ İKEN RUS ASKERLERİ İLE GÖĞÜS GÖĞÜSE ÇARPIŞARAK TÜRK KADINININ SAVAŞÇILIK RUH VE ASALETİNİ DÜNYAYA TANITAN KAHRAMAN TÜRK ANASI NENEHATUN RUHUNA FATİHA, VEFATI: MAYIS 1957». Kahraman sınır şehri ERZURUM'un en büyük çocuğu Devlet ve Hükümet Başkanı
muhterem Orgeneral CEMAL GÜRSEL geçenlerde AZİZİYE Tabyasını ziyaret ederken, alâkalılara burasının daha mükemmel bir hale getirilmesi için direktifler vermiştir.