Bugün, 19 Aralık 2025 Cuma
716 yılında dikilen Tonyukuk Yazıtı…
732 yılında dikilen Kül Tigin Yazıtı…
735 yılında dikilen Bilge Kağan Yazıtı…
Yani…
Türk dili/alfabesi, Türk tarihi, Türk edebiyatı, Türk sanatı ve Türk devlet geleneği hakkında önemli bilgiler veren Orhon Yazıtlarının kökünü, kağanların “vasiyeti” oluşturur.
“Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti; ilini/yurdunu -törünü kim bozabilir.”
Töre; toplumsal-siyasal düzene hakim olan hukuk'tur.
Töre; hükümdarı bağlayan objektif hukuk kaidesidir.
Türk devlet geleneğinde törü'nün bu kadar önemli olmasının sebebi, boylar/kabile arasında yaşanması muhtemel kargaşayı hukuka dayanarak önlemektir.
Bilge Kağan, devletinin kudretini anlatırken, “böyle kazanılmış, tanzim edilmiş ülkemiz, törümüz var” diye öğünür.
Yazıtlarda “düzeni” neyin bozduğu ayrıntılı anlatılır:
– Türklerin yabancıların siyasetine alet olduğu zamanlarda…
– Devlet kademelerinde bilgili ve ehil olmayan kadro iş başına getirildiğinde…
– Ahalide hoşnutsuzluk görüldüğünde…
– Yabancı kültürünün Türk birliğini zedeleyip, kişiliğini kaybettirdiğinde vs. “düzen” işlemez hale geliyor; ve devlet çöküyordu.
Uzatmayayım…
Orhun Yazıtları'dan, Cengiz Han'ın “koko debter”/mavi defterine kadar Türk devlet geleneği nesilden nesile Cumhuriyet'e kadar intikal etti.
Gökalp Şentürk
