TEKRAR SORUYORUZ

Türkiye, maden zenginliği bakımından dünyanın 28’inci, maden çeşitliliği bakımından 10’uncu ülkesidir. Ülkemizin zenginlik kaynağı olan madenlerin sahibi, bu topraklar üzerinde yaşayan 83 milyon insanımızdır. Dolayısı ile madenlerin devlet tarafından kamu yararına kullanılması, kullandırılması esastır.

Türkiye’de hangi madenler vardır, nerelerde kullanılır, maden yatakları ülkemizin hangi şehirlerindedir? Kısaca göz atalım:

Demir; sanayinin olmazsa olmazıdır. Demir yatakları; Sivas, Malatya, Balıkesir, İzmir, Kütahya, Hatay, Sakarya, Bingöl, Kahramanmaraş, Düzce ve Kayseri’dedir.

Bakır: Mutfak araç gereci yapımında kullanılan bakır ayrıca elektrik sanayinin vazgeçilmezidir. Artvin, Kastamonu, Elazığ, Rize’de çıkartılır.

Bor Minareli: Günümüz sanayisinin hemen her alanında kullanılmaktadır. İşlendikten sonra özellikle jet ve roket yakıtı olarak değerlendirilir. Dünya bor kaynaklarının yüzde 73’ü ülkemizdedir. Balıkesir, Bursa, Kütahya ve Eskişehir’de çıkartılır.

Boksit: Alüminyumun işlenmemiş halidir. Ev eşyası, uçak ve otomobil teknolojisinde kullanılmaktadır. Konya, Antalya’da, çıkartılır.

Manganez: Demir-çelik sanayinin en önemli madenlerindendir. Demirin çelikleştirir. Zonguldak, Artvin, Denizli’de çıkartılır.

Krom: sert yapısı ve paslanmaz özelliği ile madeni eşya ve zırhlı savaş araçlarının yapımında kullanılır. Elazığ, Muğla, Denizli, Bursa’da çıkartılır.

Volfram: Çeliğin kalitesini artıran bu maden boya ve elektrik sanayisinde ayrıca uzay ve askeri malzeme yapımında kullanılır. Bursa, Malatya ve Elazığ’da çıkarılır.

Kükürt: Tarım sanayisinde gübre, ilaç yapımında ve patlayıcı üretiminde kullanılır. Çıkarıldığı yerler: Isparta, Denizli, Kütahya’dır.

Cıva: Tıp, fotoğrafçılık alanlarında kullanılır. İzmir, Konya, Uşak, Balıkesir ve Niğde’de çıkarılır.

Fosfat: Gübre sanayisinde kullanılır. Mardin ve Kilis’te çıkar.

Antimon: Kurşunla beraber mühimmat yapımında kullanılır. Çıkarıldığı yerler: Gediz Balıkesir, Ankara, Bilecik, Tokat, İzmir, Niğde illeridir.

Uranyum: Nükleer enerji sağlamada kullanılır. Aydın, Giresun’da çıkartılır.

Altın: En değerli madenleri arasında yer alır. Balıkesir, Kütahya, Eskişehir, İzmir, Uşak, Kayseri, Gümüşhane ve Erzincan’da çıkartılır.

Asbest: Yüksek derecede ısıya, aşınmaya ve paslanmaya karşı oldukça dayanıklı bir maden olan Asbest, Sivas, Erzincan, Tokat, Bursa, Hatay ve Bitlis’te çıkartılır.

Zımpara Taşı: Zımpara kağıdı, çimento sanayisi, taş ve madenleri cilalamak için istifade edilir. İzmir, Muğla, Aydın, Denizli, Manisa, Antalya’da çıkartılır.

Çinko ve Kurşun: Bu iki madenin yatağı çoğu zaman aynı yerdedir. Çıkarıldığı yerler: Rize, Giresun, Balıkesir, İzmir, Kütahya, Kayseri, Elazığ ve Artvin’dir.

Taş Kömürü: Elektrik üretiminde, demir-çelik ve çimento imalatında, endüstride, buhar üretmek ve ısınma amacı ile kullanılır. Zonguldak, Elbistan, Afyon, Eskişehir, Soma, Trakya’da çıkartılır.

Mermer, tuz, lületaşı, oltutaşı gibi 21 maden türü ile ülkemiz, maden zengini ülkelerdendir. Bunlar bilinen madenlerimizdir. Daha keşfedilmemiş maden yataklarımızın yer ve sayıları tam olarak bilinmemektedir. Bütün bunları sıralamamdaki amaç kafamda dönüp duran birtakım sorular içindi. Sorulara gelince:

Verimli ve ülke yararına çıkartılması, işlenmesi ve ihracı durumunda bu topraklar üzerinde yaşayan insanların yüzünü güldürecek onlara refah kapılarını açacak olan böylesi zenginlik kaynaklarımız, devletimiz ve halkımız adına ne kadar değerlendirilmektedir?

Osmanlı döneminde çıkartılması ve kullanım hakları İngiliz ve Fransızlar başta olmak üzere yabancılara devredilen, Cumhuriyetle birlikte yabancılardan geri alınarak devletleştirilen, 12 Eylül askeri darbesinin hazırlanması ve yapılmasının temel sebeplerinden biri olarak gösterilen madenlerimiz, 1985 yılı ile 2000 yılları arasında 3 defa, 2000’li yıllardan günümüze ise 15 defa değiştirilen maden kanunları ile başta çok uluslu olmak üzere çeşitli şirketlere satılmıştır. Satılan madenlerimizin bu günkü durumu nedir, sahipleri kimler ve hangi şirketlerdir?

Ülkemizin en büyük maden varlığı olan bor madenini işleten Eti Maden İşletmesi bilindiği üzere 05.02.2017 tarih ve 9756 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Ziraat Bankası, Borsa İstanbul, THY, TPAO, HALKBAK, BOTAŞ gibi kuruluşlarla birlikte Varlık Fonu’na devredildi. Yürürlükteki 2840 sayılı kanun "Bor tuzları, uranyum ve toryum madenlerinin aranması ve işletilmesi devlet eliyle yapılır.”,diyor. Ancak, işletim hakkı üzerinde bulunan Eti Maden İşletmeleri’nin devrinden sonra bor madenimizin akıbetinin ne olacağı bilinmemektedir. Özelleştirilerek yabancılara peynir ekmek gibi satılan veya kullanım hakları devredilen madenler, fabrikalar, işletmeler, limanlar, kuruluşlar, gayrimenkul ve taşınmazları gördükçe endişemiz büyüyor. Maden arama ruhsatları ile birlikte maden alanlarının da ulufe gibi çok uluslu şirketlere dağıtıldığı bir ortamda Türkiye Cumhuriyeti’nin bir vatandaşları olarak çocuklarımızın geleceğinden vazgeçtik de torunlarımızın geleceği olan bor madenlerinin akıbetini bilmek en tabii hakkımızdır.

Hadi ÖNAL/28 Ocak 2024/Elazığ