HÜRRİYET MEFHUMU 

Hürriyet üzerinde çok konuşulmuş, her dilden kütüphaneler dolusu kitap yazılmıştır. 

Bu fikir, hususiyle iki asırdan beri, şairlere, edip ve filozoflara tükenmez bir ilham kaynağı olmuştur. Bununla beraber hürriyet, bir kalemde târif edile bilen basit mefhumlardan değildir. Bu kelime, çok kerre sanıldığı gibi yalnız muayyen bir siyasî hayat ve cemiyet rejimi ifade etmez; hem de başkalarını düşünme ve başkalarına bağlanma terbiyesiyle bezenmiş bir ruh ve bir hayat alışı ve anlayışı ifade eder. Ve, hususiyle, tıpkı adalet gibi, yüksek ve ulaşılması güç bir ideal içerir. 

Biliriz ki idealler, hem kelimelerin mâna hafızasından taşar; hem de devirlere, medeniyetlere göre hedef değiştirir. Hürriyet ideali de böyle olmuş ve zamanlara göre muhtelif mâna almıştır.

Eski devir cemiyetlerinde insanlar, hürler ve köleler diye iki grup'a ayrılmış ve köleler her çeşit hukuktan mahrum, tıpkı eşya ve hayvan gibi hürlerin mülkiyeti ve tasarrufu altında yaşamıştır. Buna göre de hürriyet, sadece başka bir kimsenin esareti altında bulunmamak ve başkasının kölesi olmamak demek olmuştur. Kölelik, bir hukuk müessesesi olarak, çoktan tarihe karıştığı halde, onun zıddı olan hürriyet, bugün bile, en büyük insanlık dâvası halinde, dimdik ayakta dur maktadır.. 

Demek ki, zamanımızda, hürriyet yeni bir mâna almış ve hedef değiştirmiştir. Eski devirler köleliğinin yerini alan yeni bir köleliğin zıddı olarak, yeni bir ideal ifade eder olmuştur. Bu yeni mânasiyle kölelik, baskı ve tekelcilik  rejimlerinde vatandaşların hükûmet denilen anonim bir şahsa köleliğidir. Eski devirlerde şahsın şahıs üzerindeki tasarrufu ve ve tahakkümü yerini, bugünün hiç bir özgürlüğün ve baskının yoğun olduğu tek adam yönetimlerinde , hükûmet baskısı ve tahakkümü almıştır. Şu halde, bugün hürriyet deyince, bundan modern köleliğin kalkması ve tahakküme dayanan idarelerin yıkılması anlaşılmak lâzım gelir. Eskiden, hürriyet dâvasının hedefi şahsı şahsa kul olmaktan kurtarmaktı. Bugünkünün hedefi ise, vatandaşı hükümete kulluktan kurtarmak, hükümet baskısını özgürlük kısıtlamasını yıkmak ve vatandaşların rahatça nefes almasına ve herkesin kendine mukadder olan hayatı yaşamasına imkân vermektir.

İlâve edelim ki, hürriyetin eski ve yeni hedefleri arasındaki farkın sırf bir şekil farkı olduğuna okuyucum elbette dikkat etmiştir. Zira, mâhiyet bakımından fert için hürriyet nihayet başkasının esaret ve kısıtlayıcı yönetimi altında bulunmaması, kendinin sahibi ve efendisi olarak yaşamasıdır. 

Bu başkası bir fert olabildiği gibi, hükûmet dediğimiz heyet de olabilir. Hükûmet heyeti bir takım fertlerden mürekkep olduğuna göre; eski devirler hürriyeti gibi, modern hürriyet de neticede < demek olur.

Ali Fuad Başgilin demokrasi kitabından derlenmiştir