Güzel ahlak nedir?
Ahlak kelimesi; arapçada "Hulk" kelimesinin çoğuludur..
Hulk hem türkçe, hem osmanlıca, sözlüklerinde yer almıştır ve her üç dilde de "yaratılış özellikleri" mânasına gelir..
Kişilerin anatomik yapısı, (dış görünüşleri) farklı olduğu gibi iç özellikleri de farklıdır..
İşte "ahlak" kelimesi ise, "hulk" tan farklı olarak; insanın yaratılmış doğal fıtrî özelliklerinin üzerine eklenen, huy, mîzaç, davranış şekillerinin tümüdür.
Daha iyi anlatabilmek için örnek ile açalım..
İnsan...
Bir bebek olarak, dünyaya yeni geldiğinde nasıldır?
Saf, masum, tertemiz..
Ama aynı zamanda tıpta "genetik geçiş" adı verilen bir takım özellikler, çevresel faktörler veya annenin babanın çocuğun daha dünyaya gelmeden önceki tavır ve davranışlarının da etkisi ile doğar..
Sakin yapılı bir bebek de olabilir, uykusuz huysuzlanan bir bebek de..
Her şeyi ayırmadan yiyen veya çok şeyi seçen de..
Sağlak da olabilir, solak da..
Çabuk öğenen veya geç kavrayan da..
Çok keyifli, mutlu, sürekli pozitif de olabilir, durgun veya durağan da..
(Tıbbî hastalıklar hariç)
İşte bu ve benzeri özellikler fıtrîdir ve yaratılış özellikleri anlamındaki "hulk"dur.
Ahlak ise bu yaratılmış doğal özelliklerin üzerine kurulan bir bina gibidir..
Sondadan gelişir, geliştirilir!
Bizlerin çevremizdekiler veya çocuklarımız için "genetik geçiş..., yaratılışı böyle..., fıtratı bu..." diye ifade ettiğimiz, veya bazen şikayet ettiğimiz fıtrî, doğal şeylerin üzerine, bina inşaatı mantığında çıktığımız katların adıdır ahlak!
O inşaattaki temel ne kadar sağlam olursa olsun, katları çıkarken kullandığımız malzeme eksik ise, bozuk ise yıkılmaya mahkumdur!
(Atılan temel sağlam olsa da dedik; sağlamdır çünkü bebekte olsa, Rabbimizin en güzel sûrette yaratmış olduğu bir kuldur!)
Biz böyle inşaatlarda ne deriz ?
"İnşaat çürükmüş!"
İşte bu örnekteki, çürük malzemeli ahlaka sahip kişiler "kötü ahlaklı", iyi malzemeli ahlâka sahip kişilerde "güzel ahlaklı" olarak adlandırılır..
Yani doğuştan saf, günahsız doğan bir bebeğe; ailesi, çevresi ne yüklerse, ahlâkını şekillendiren şey odur!
Bazende ahlak tıpkı o inşaat örneğindeki bina gibi, sağlam bir yapı olsa da; kullanıldığı ortam, kullanım şekli, nem, rutubet, deprem vs şeyler misâli yaşadığı ortam, girilen günahlar ile ciddî hasar görür..
Bu son örnekte ise bize çevresel veya aîlemiz tarafından verilmiş güzel ahlâka zarar veren her ne ise; o işten, davtanıştan, çevreden veya arkadaştan uzaklaşıp, yine o bina örneği gibi, sağlamlamak, gerekirse tamirat, tadîlat yapmak gerekir!
Kul olarak da insanî olarak da ahlâka ihtiyacımız var, çünkü:
İslâmın ve Müslümanlığın özü ve şîarı (ayırıcı özelliği) güzel ahlaktır!
Ahlak Kur'an'da net ayet olarak 28 ayette geçer..
Ancak ahlâki tavırlar yine başka bir çok ayette daha geniş halleri ile; aile içi veya topluma karşı her türlü davranış, ibadetlerin ihlâsı, yemin konusu, yalan, riya, gösteriş, dedikodu, haset hattâ zekat vermek dahî "güzel ahlak" konu başlığında toplanır..
Şöyle ki; İslam fıkhında ahlâkın genel 4 başlığı vardır:
1- ADÂLET= Her türlü ve her yönlü adaleti kapsar!
Yani en dar alan olan aile içinden, en geniş olan devlet yönetimine varan bir adâlet ve adâletli olma hâlidir...
Verilmiş nimetin fazlasını zekat veya sadaka olarak vermek de adâletin başka bir boyutudur!
Adâletli olan güzel, olamayan ise çirkin (kötü) ahlaklı kabul edilir!
2-FERÂGAT= Bu kelime günümüzde hukuk alanında çok kullanılır..
Hukukta; kendi rızası ile geri çekilme, vazgeçme amlamını taşır.
Ancak fıkıhta anlamı daha geniştir ve olgunluk gösterebilme, yeri geldiğinde haklı dahî olsa, sabırla ve sabrının karşılığın Rabbinden umarak hakkından vazgeçme, ferasetli yani anlayışlı olma hâlidir..
3-İFFET= Bedenî hazlara ve nefsî aşırılıklara karşı kendini koruma veya aklı ve iradesi ile, yine kendini durdurma hâlidir...
Nefsî aşırılıkların kapsamı çok geniştir..
Giyim kuşamda ki aşırılık, hal, tavır ve konuşmalardaki aşırılık, ikili ilişkilerdeki aşırılık...
Hepsinde vâr olması gereken ölçü ise edeptir!
İşte bu edebi, yani utanma duygusunu kaybetmemek için iffet gerekir!
4-MERHAMET= Yine en dar hâli ile aile, en geniş hâli ile tüm kâinattaki yaratılmışlara (insanlar, hayvanlar, bitkiler vs..) merhametli olma, karşımızdakini affedebilme yeteneği, sevgi ve hoşgörü hâlidir...
İslâm'daki bu ahlak tanımlarını; evvelâ kendimize, sonra doğru yetiştirmekle yükümlü olduğumuz çocuklarımıza kazandırarak, en yakından en uzağa çevremizdeki insanlara bu tavırları göstererek "güzel ahlaklı" kul olabiliriz ancak!
Ahlak çok geniş kapsamlı olarak ayetlerde de geçer dedik..
Bir kaç ayet verelim...
"Allah’a verdikleri sözleri ve ettikleri yeminleri önemsiz bir dünya menfaatine satanlar var ya, işte onların âhirette hiçbir nasipleri yoktur. Allah kıyâmet günü onlarla konuşmayacak, onlara merhamet nazarıyla bakmayacak ve onları temize çıkarmayacaktır. Onlar için can yakıcı bir azap vardır!" [Âli İmran Sûresi (2-77)]
Bu ayette ki söz ve yemin; öncelikle kendi mânasındaki bildiğimiz sözler ve yeminleri kapsar..
Yani; yalan yere yemin, tutulmayan sözler, islâmı, ibâdeti dünya menfaatine alet etmek, bu tarz sözler, terimler veya yeminlerle çıkar elde etmek vs..
Tefsir anlamında ise; yalnızca yaratılmış olmak bile, Yaratan'ın emirlerine uymaya mecburiyettir!
Ve bir nevi Rabbimize verilmiş sözdür..
Elbet bir gün ölüm ile bitecek dünya hayatını veya menfaatlerini ön planda tutmak, Allah'ın yarattığı kul olarak ve yaratılmışlığımızın hükmü gereği, kulluk vazîfelerini yerine getirmemiş olmakta bir nevî sözünü tutmamaktır!
Ayet; gerek bildiğimiz anlamda, gerekse tefsirdeki derin anlamda, sözün gereğini yerine getirmeyince ebedî (sonsuz) hayatta bulunacak karşılığı da net bir şekilde anlatır...
Azap!
Başka bir ayet: "Bu cezalandırmanın sebebi şudur: Bir toplum, kendisinde bulunan güzel ahlâk ve meziyetleri değiştirmedikçe Allah da onlara verdiği nimetleri değiştirmez. Hiç şüphe yok ki Allah hakkiyle işiten ve kemâliyle bilendir!" [Enfal Sûresi (8-53)]
Bu ayette oldukça net!
Toplum olarak tanımlara uygun "güzel ahlaklı" kalabilirsek eğer! Rabbimizin nimetleri kesilmez ve devam eder!
Veya başka bir deyişle, nimetler musibete dönüşmez!
Belki doğal afetler, savaşlar vs sağnak olup yağmaz..
Şartı neymiş?
Güzel ahlaklı olabilirsek, öyle kalabilirsek!
"Onlar, altlarından ırmaklar akan Adn cennetlerinde ebedî kalacaklardır. Her türlü yanlış inançtan ve günahlardan arınanların mükâfatı işte budur!" [Taha Sûresi (20-76)]
Evet bu ayette de yine; güzel ahlâklı yaşayıp, geçici hayattan ebedî hayata geçenlerin mükâfatının ne olacağını Rabbimiz bildirmiş...
Ama dikkat, cennetteki mertebenin adı ile!
“Adn Cenneti”!
Yani, en yüksek mertebe!
"O Allah ki, ümmîlere kendi içlerinden, onlara âyetlerini okuyacak, onları her türlü günah kirlerinden temizleyip arındıracak, onlara kitabı ve hikmeti öğretecek bir peygamber göndermiştir. Oysa onlar, daha önce apaçık bir şaşkınlık ve sapıklık içindeydiler!" [Cuma Sûresi (62-2)]
Evet ayetlerin çoğu net zaten!
Anlayabileceğimiz şekilde, ama hadi anlamadık diyelim...
Bu son ayette de Rabbimiz bize; yani "anlamadım ki" diyen kullar olursa diye başka bir gerçeği anlatmış!
Peygamberler!
"Okuyamadım, okuduğumu anlamadım, bilmiyordum vs.." deme şansımız yok!
"Anlamadıysan peygamberi takip edeceksin!" diyor Rabbimiz...
Bu kadar net!
Peygamber yolunda olmak, Efendimiz (SAV) sünneti çerçevesinde yaşamak, yapabiliyorsak eğer onların mesleği olan tebliği üstlenmek yani; Allah'ı(CC), emirlerini, yasaklarını hayatımızda yaşayarak, başkalarına da örnek olmak, anlatmak!
"Peygamber" örnekli ayet vermişken bir de hadis verelim...
Efendimiz (SAV) "Kıyamet gününde mümin kulun (amel) terazisinde, güzel ahlaktan daha ağır gelecek bir şey yoktur!" buyurmuştur...
Şimdi; "Ben müslümanım" diyerek:
*Haram-helal hassasiyeti olmadan yaşayan...
*Kadın veya erkek farketmez; 5 vakit namaz kılıp, eşine çocuğuna gün yüzü göstermeyen...
*Anne babasına, yakın akrabasına yüz çeviren, yardım etmeyen...
*"Bende öfke problemi var" diyerek, bunun arkasına sığınarak herkesin kalbini kırıp geçiren...
*Dîni, dünya mâkamı ve menfaati için kullanan...
*Yalanla dolanla insanları kandıran....
*"Özgürlük" adı altında iffetsiz yaşayan...
* "Hakkımı alıyorum" diyerek başka haklara giren...
Bunlar ve benzerî bir çok hâlin hepsini veya bir kaçını kendi kişiliğinde, hayatında yaşayan insan "güzel ahlaklı" olabilir mi?
Cevabı sizler verin...
Rabbim hepimize;
Dünyaya geldiğimiz zamandaki saflığı temizliği..
Ve bu temizliği sürdürüp koruyabilmeyi...
Farketmeden, ya da nefs ve şeytanın vesveseleri ile yanlışa düşmüş isek hakkıyla tövbe edebilmeyi...
Tövbeden sonra bir daha aynı yanlışlara düşmemek için, ruhumuzu ve nefsimizi yönetme gücü olan aklımızı, irademize hâkim olarak kullanabilmeyi...
Bütün bu duaların karşılık bulmasını ve sonucunda ise güzel ahlâka ulaşabilmeyi..
Ulaştığımız takdirde, o güzel ahlâkı son nefesimize kadar koruyabilmeyi..
Ve ebedî hayatımızda ise Rabbimizin ayette vaad ettiği "Adn Cenneti"ne ulaşabilmeyi nasip eylesin inşallah...
VESSELÂM
