BİR ZAMANLAR ERZURUMDA TUĞLA FABRİKALARI VARDI
DOĞU KİREMİT VE TUĞLA FABRİKASI
1937 yılında Ali Kömürcü tarafından Nazik Çarşının Doğusunda, Gümrük Hanın Güneyinde[1] kurulan fabrikada mütehassıs olarak Bulgar tebaasından Petro Sarkof çalıştırılmaktaydı. Bunun için dönemin şartları dikkate alınarak özel izin çıkarılmıştı. Marsilya benzeri kiremit yapan fabrikanın[2] iki ocağında 3000’den fazla kiremit üretilmekteydi.. Makinalar Fransız ve yerli bileşimlerden imal edilmişti. Elektrik enerjisiyle çalışan fabrikada yılda 400.000 tuğla ve kiremit üretilmekteydi[3].Bu fabrikada üretilen kiremitler doğu vilayetlerine, Karadeniz bölgesine hatta Batum’a bile gönderiliyordu[4].
Yüz civarında işçi, memur ve görevlilerinin yanında her yaz mevsiminde lisede okuyup harçlığını çalışarak çıkaran yüzlerce öğrencide okullar açılıncaya kadar çalışarak üretime katkıda bulunurlardı. Yıllarca üretim yapan fabrika 1960’ların ortalarında kapatılarak faaliyetleri sona erdirilmişti. Ömer Dervişoğlu müessesenin en son sahiplerindendi. Bu dönemde Fabrikanın yeri Büyük Garaj olarak ticari araçlara özellikle kamyonlara ev sahipliği yaptı bunun yanında Oto Elektrikçi, Kaportacı, motorcu atölyeleri açılarak 1990‘lara kadar hizmet verdiler. Halen Garaj olarak kullanılmaktadır.
PASİNLER TUĞLA VE KİREMİT SANAYİİ ANONİM ŞİRKETİ
Şehrin ihtiyaçlarına binaen uzun çalışmalar sonucu 1962 yılında Pasinler Kiremit ve Tuğla Fabrikası ismiyle şehrin 6 kilometre doğusunda kuruldu. Yılda 3.000.000 adet kiremit, 200.000 adet mahya, 10 milyon adet tuğla, 500.000 adet blok tuğla ve 200.000 adet asmolen yapacak şekilde inşa edilmişti. Üretilen ürünlerin yıllık değeri 2.5 milyon civarında olup yılda %50 artış öngörülmüştü. Fabrikanın kuruluş sermayesi 3.300.000 TL idi.[5] 1.000.000 sanayi bankasının kredisiyle toplam 4.300.000 lira olup bütün tesisler ve nakil araçları bu sermaye ile alınmıştır[6].
Kiremit ve Tuğla için uygun toprak 20 kilometre uzaktaki Ezirmik köyünde tuğla ve kiremit olacak toprak bulunmuş 120 dönümlük alan satın alınarak toprak kamyonlarla getirilerek işlenmişti. Fabrikada 25.000 ton toprak, 50 ton alçı kullanılacak gerekirse yan ürünlerde değerlendirilecekti. Ürünler Erzurum veresinin dışında Rize ve havalisine satılacaktı.
Fabrikada 3 yönetici, 4 Teknisyen, 10 nitelikli işçi ve 50 niteliksiz işçi çalışmakta idi.[7] Fabrikada yılda on milyon adet tuğla ve kiremit üretilerek şehir ekonomisine ciddi katkılar sunulmuştu[8]. Yıllarca üretim yapılan fabrika 1979 yılında bilinmeyen nedenlerden ötürü yandı. Böylece şehre ciddi bir katkı sağlayan bir fabrikada yok olmuş oldu.
TUĞLA OCAKLARI
Köylerden şehirler göç hızlanmış, şehirde konut sıkıntısı başlamıştı. Bu yeni sorunun en iyi çözüm şekli gecekondulaşmaydı. Bunun için en kolay yapı malzemesi tuğla ve çimentoydu. Tuğlaya ciddi anlamda ihtiyaç olan yıllarda Tortum yolunun sol tarafında ve bugünkü Yenişehir ve Kayakyolu bölgesinde onlarca tuğla ocağı kurulmuş ve yıllarca toprak elenerek tuğlalar dökülmüştü. Yakıtı kömür olan ocaklar sonbaharda etrafı sıvayla kapatılır içeriye yerleştirilen kömürler tutuşturulur, kış boyunca yanan kömür ateşinde tuğlalar kiremit rengini alır, bahar aylarında müşterileriyle buluşur, gecekonduların, iki, üç katlı binaların duvarlarını süslerdi.
[1] Abdurrahman Zeynal, XIX-XX. Yüzyılda Erzurum Ekonomisi, Er-Vak Yayınları, İstanbul, 2011.
[2] Abdurrahim Şerifbeygu, Şimendiferin Kavuştuğu Gün, Tıpkı Basım, Ankara 2006.
[3] 1967 Erzurum İl Yıllığı, İstanbul, 1968.
[4] Ersoy Zengin, Tek Parti Döneminde Erzurum Vilayetinde Sosyal ve Ekonomik Hayat, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2021.
[5] Bülent Berksan, Erzurum Analitik Etütleri, Ankara, 1965.
[6] 1967 Erzurum İl Yıllığı İstanbul, 1968.
[7] Bülent Berksan, Age, s. 76.
[8] 1973 Erzurum İl Yıllığı, İstanbul. 1974.
