Yapay zekâ, medya okuryazar bir toplumun oluşumuna dönüşüyor

ANKARA - BHA

Dünyada yanlış bilginin yayılması, başlıca sorunlardan birine dönüşmüş durumda. Özellikle haber akışının hızlandığı, kesintisiz bilgi akışının yoğunlaştığı günümüzde, bilgilerin doğruluğunu sorgulamadan kabul etme eğilimi artıyor. İşte bu bağlamda, Kazakistan’da medya okuryazarlığını geliştirmeye yönelik özgün bir proje hayata geçiriliyor. Al-Farabi Kazak Milli Üniversitesi Gazetecilik Fakültesi’nde, Kazakistan Cumhuriyeti Bilim ve Yükseköğretim Bakanlığı’nın hibe desteğiyle geliştirilen “RasInfo”, yapay zekâ ile entegre edilmiş ilk medya platformu olarak tanıtıldı.
Bu kaynak, Bakanlığın Bilim Komitesi tarafından desteklenen AP19679909 “Kazakistan’da Yanlış Bilgi ve Dezenformasyon Göstergelerini Belirlemeye Yönelik Dijital Okuryazarlık Alanında Bilgi Kaynağı Geliştirme” başlıklı araştırma projesinin sonuçları üzerine inşa edildi.

Projenin temel amacı, gençlere dijital okuryazarlık ve fact-checking (bilgi doğrulama) becerilerini kazandırmak. Proje ekibine göre mobil uygulama tesadüfen ortaya çıkmadı; gençlerin sosyal ağlarda karşılaştıkları bilgileri sağlıklı biçimde analiz etmelerine yardımcı olacak bir araç olarak tasarlandı. “RasInfo” platformunda yapay zekâ, şüpheli bilgilerin tespitinde destek veriyor. Kullanıcılar yalnızca verileri doğrulamakla kalmıyor, aynı zamanda eğitim modüllerinden geçerek uygulamalı görevler yerine getirebiliyor. Fact-checking’in temellerini, araçlarını ve yapay zekâ destekli uygulamalarını öğrenenler kursu başarıyla tamamladıklarında sertifika da alabiliyor.

Son yıllarda sahte bilginin özellikle sosyal medyada hızla yayılması, böyle bir aracın geliştirilmesi fikrini doğurdu. Kullanıcıların çoğu akan içerikleri doğrulamadan tüketiyor. Dolayısıyla bilgiyi nasıl teyit edebileceğimizi öğretecek özel bir araca ihtiyaç vardı; RasInfo işte bu ihtiyacın ürünü oldu.
Genç araştırmacılar için yapay zekâ alanında pek çok yeni yön bulunuyor. Özellikle Kazak dilini yapay zekâya uyarlamak, yalnızca bilime değil, ulusal mirasın korunmasına da büyük katkı sağlayacak.
Bu açıdan bakıldığında, KazNU Gazetecilik Fakültesi akademisyenleri tarafından geliştirilen “RasInfo” projesi, Cumhurbaşkanı’nın Ulusa Sesleniş’inde belirtilen önceliklerle tam uyum gösteriyor. Bu, Kazakistan’daki ilk yapay zekâ entegreli mobil medya kaynağıdır. Ana hedefi, vatandaşlara dijital okuryazarlığın temellerini ve fact-checking yöntemlerini öğretmektir.

Cumhurbaşkanı Tokayev’in “Gençlerin yapay zekâyı bilinçli kullanması, ülkenin dijital dönüşümünün temel şartıdır” sözleriyle de doğrudan örtüşen bir girişimdir. Ayrıca, dijital dönüşümün yalnızca ekonomiyi modernleştirmeye değil, devlet yönetimini de geliştirmeye yönelik olduğu vurgulandı. Bu kapsamda Yapay Zekâ ve Dijital Kalkınma Bakanlığı kurulması önerildi. Böyle bir adım, yapay zekânın ülke ekonomisinin tüm alanlarına yaygın biçimde entegre edilmesine imkân tanıyacaktır.
KazNU bilim insanlarının bir diğer önemli girişimi ise, Kazak basınının tamamen dijitalleştirilmesi projesidir. 1889 yılından günümüze yayımlanan basılı eserleri toplayarak tek bir dijital arşiv oluşturmak, yalnızca tarihî değerin korunmasını sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda yapay zekâ destekli bilimsel araştırmalara yeni bir ivme kazandıracaktır.
Bugün yapay zekâ hızla gelişiyor ve özellikle gençlerin dünyaya bakışını şekillendiriyor. Bu süreci durdurmak imkânsız; ona hazırlıklı olmak şart. Cumhurbaşkanı’nın ifadesiyle, “temel görev, gecikmeden cesur adımlar atmak; çünkü gecikmenin sonuçları çok ağır olabilir.”

“RasInfo”, vatandaşları yanlış bilgiyle mücadeleye hazırlayan, aynı zamanda dijital toplum için gerekli becerileri kazandıran bir araçtır. Uygulama, AI-Derek adlı yapay zekâ aracını da entegre etmiş durumda. Bu araç, şüpheli bilgiler hakkında kullanıcılara öneriler sunuyor. Böylece kullanıcı, hem bilgiyi doğruluyor hem de yeni şeyler öğreniyor, dijital beceriler kazanıyor, uygulamalı görevler yaparak sertifika alabiliyor. En büyük avantajı ise, her akıllı telefon kullanıcısının kolayca erişebilmesi. Şu anda uygulama Kazakça, Rusça ve İngilizce olarak hazırlandı. Gelecekte Orta Asya ülkelerinin dillerine çevrilerek kullanım alanı genişletilecek. Çünkü yanlış bilgi sınır tanımıyor; herkesin ortak sorunu. Önümüzdeki dönemde daha büyük bir bilimsel program gündemde: 1889’dan günümüze kadar yayımlanan tüm Kazakça gazete ve dergilerin dijitalleştirilmesi. Bu sadece bir arşiv olmayacak; yapay zekâ sayesinde metinler analiz edilip sınıflandırılacak, aramalar kolaylaşacak.

Bu proje, tarihe hizmet etmenin yanı sıra günümüz bilimi ve eğitimi için de çok değerli olacak. Kazak dilinin gelişim dinamiklerini incelemeye, kültürel mirası korumaya ve medya evrimini anlamaya yeni bir kapı açacak. Üniversiteler ve araştırma merkezleri için büyük bir fırsat sunacak.

Bugün dünyada yapay zekâ, üniversiteler ve bilişim okullarında en öncelikli alanlardan biri. MIT, Stanford, Harvard, Cambridge, Oxford, Ludwig-Maximilian, Pekin, Tokyo ve Zürih Teknik Üniversitesi gibi merkezler bu alanda öncülük ediyor. Kazakistan’da ise Al-Farabi KazNU, Nazarbayev Üniversitesi, Astana IT ve Satbayev Üniversitesi benzer programlar sunuyor.
Lisans ve yüksek lisans seviyelerinde Computer Science, Artificial Intelligence, Data Science gibi bölümler; Coursera, edX, Udemy, Khan Academy, Google AI, DeepLearning.AI gibi platformlardaki çevrimiçi kurslar da bu alanda önemli imkânlar sağlıyor. Dünya çapında OpenAI, DeepMind, Meta AI, Huawei Research, Yandex Research gibi merkezler de yapay zekânın gelişimine büyük katkı yapıyor.

Bugün “AI literacy” - yani yapay zekâ okuryazarlığı – yeni bir eğitim standardına dönüşmüş durumda.
Kazakistan için asıl görev, yapay zekânın imkânlarını kullanarak güvenli ve gelişmiş bir toplum inşa etmektir. Bu yolda “RasInfo” gibi eğitim girişimleri kilit bir role sahiptir.

El-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi Gazetecilik Fakültesi Profesör-Araştırmacısı, Siyaset Bilimleri Doktoru Gülmira Serikbaykızı Sultanbayeva