26 Mart 2025’te Avrupa Parlamentosu, Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığının 30. yıl dönümünü anmak için Peace Love World başlıklı bir etkinliğe ev sahipliği yaptı. Bu kutlamanın ardından “Tarafsız Devletler Barış Müzakerecisi Olarak” konulu bir yuvarlak masa toplantısı düzenlenerek, tarafsız ülkelerin küresel diplomasideki rolü ele alındı.

            Türkmenistan, 12 Aralık 1995 tarihinden bu yana daimi tarafsızlık statüsüne sahiptir ve bu statü Birleşmiş Milletler tarafından resmen tanınmaktadır. Türkmenistan Anayasası’nın 1. Maddesi, bu ilkeyi şu şekilde tanımlamaktadır:

“Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığı, toplumda istikrar ve uyumu güçlendirmeye, bölgedeki ve tüm dünyadaki ülkelerle dostane ve karşılıklı fayda sağlayan ilişkiler geliştirmeye yönelik iç ve dış politikasının temelidir.”

Avrupa Parlamentosu’ndaki tartışmalarda küresel barış çabaları, Avrupa ile iş birliği, diplomasinin çatışma çözümündeki rolü, önümüzdeki hafta Semerkant’ta gerçekleşecek Avrupa-Orta Asya Zirvesi, Hazar Geçişli Koridor, Avrupa ve Asya arasındaki bağlantıyı artırma gerekliliği gibi konular ele alındı.

Etkinliğe Türkmenistan’dan üst düzey bir heyet katıldı:

* Serdarov Ata – Türkmenistan Demokratik Partisi Başkanı, Türkmenistan Meclisi Uluslararası ve Parlamentolararası İlişkiler Komitesi Üyesi.

* Kulyyev Maksat – Türkmenistan Meclisi Uluslararası ve Parlamentolararası İlişkiler Komitesi Başkanı.

* Atayeva Enejan – Türkmenistan Meclisi Uluslararası ve Parlamentolararası İlişkiler Komitesi Üyesi.

Öne çıkan konuşmacılar arasında şunlar yer aldı:

* Miroslav Slastan, Slovakya Cumhurbaşkanı’nın Hukuk Danışmanı. Tarafsızlığın temel ilkelerini, toprak bütünlüğünü, diplomatik iş birliğini ve iç işlerine karışmama prensibini vurguladı. Tarafsız bir devleti, askeri ittifaklara katılmayan ve çatışmalarda arabuluculuk yapan bir ülke olarak tanımladı.

* Sapar Palvanov, Türkmenistan’ın Belçika Büyükelçisi. Tarafsızlığın pasif bir duruş olmadığını, aksine barış ve güven inşa eden aktif bir diplomasi aracı olduğunu belirtti.

Moderator ise Katarina Roth Nevedalova.

                Palvanov, Türkmenistan’ın tarafsızlık anlayışını şu sözlerle açıkladı:

“Bu ilke pasif bir duruş değildir. Yokluk ya da geri çekilme anlamına gelmez. Türkmenistan’ın benimsediği tarafsızlık, güçlü, aktif ve ileriye dönük bir felsefedir—devletler arasında bir köprü, barış için bir platform ve giderek daha bölünmüş bir dünyada güven inşa etmek için bir araçtır.”

Büyükelçi Palvanov, Türkmenistan’ın barışı teşvik etme konusundaki somut adımlarına da değindi. Tacikistan’daki iç savaşın çözümünde arabuluculuk yaptıklarını ve Afganistan’a insani yardım sağladıklarını belirtti. Rusya-Ukrayna savaşı hakkında ise şunları söyledi:

“Ukrayna’ya, özellikle savaşın etkilediği çocuklar için insani yardım gönderdik. Ayrıca, Ukraynalı şirketler Türkmenistan’da çalışmaya devam ediyor. Bu da tarafsızlığın sessizlik anlamına gelmediğini, aksine yapıcı bir katılımı ifade ettiğini gösteriyor.”

Palvanov, Türkmenistan’ın önleyici diplomasiye verdiği önemi de vurguladı ve 2007 yılında Aşkabat’ta kurulan Birleşmiş Milletler Orta Asya İçin Önleyici Diplomasi Bölgesel Merkezi’ne (UNRCCA) dikkat çekti:

“UNRCCA, krizlere müdahale eden değil, çatışmaları önlemeye adanmış dünyadaki tek BM merkezidir. Bizce erken diyalog, çatışma sonrası uzlaşmadan daha etkilidir. Bu görüşü hem bölgesel hem de küresel düzeyde savunuyoruz.”

Kulyyev Maksat, Türkmenistan’ın tarafsızlığı proaktif bir diplomatik yaklaşım olarak gördüğünü belirterek şunları söyledi:

“Türkmenistan için tarafsızlık sadece yasal bir statü değildir. Uluslararası ilişkilerde barışçıl ve aktif bir yaklaşımdır.”

Atayeva Enejan ise Türkmenistan’ın daimi tarafsızlık ilkesini anayasasına dahil eden tek ülke olduğunu vurguladı. Tarafsızlığı dinamik ve yapıcı bir ilke olarak tanımlayarak, uluslararası diyalog, güven ve iş birliğini teşvik etme amacı taşıdığını belirtti.

Etkinlik, Colin Stevens (EU Reporter CEO’su), Derya Soysal ve Alberto Turkstra (Diplomatic World) gibi uzmanların katıldığı bir soru-cevap oturumu ile sona erdi.

Avrupa Parlamentosu’ndaki tartışmalar, tarafsızlığın eylemsizlik değil, barış inşası için stratejik bir yaklaşım olduğunu gösterdi. Türkmenistan’ın modeli, bir ülkenin hem egemenliğini koruyup hem de bölgesel ve küresel istikrara aktif katkı sağlayabileceğini ortaya koyuyor. Dünya artan jeopolitik gerilimlerle karşı karşıya kalırken, Türkmenistan’ın tarafsızlık yaklaşımı, kutuplaşmanın yerine diyalog ve iş birliğini teşvik eden alternatif bir yol sunuyor.

Derya Soysal