Türkiye de izlenen ekonomik politikaların sonucu olarak mikroekonominin düzenli seyir izleyememesi, dengesiz ekonomide enflasyon baskısını, tüm tarafların fırsatçılığı bir kazanma enstrümanı olarak görmesi, süregelen ekonomik düzeni eleştirmeyi gerektiriyor. Önerme ile tüketici (Üretim için tüketim yapanlar ile nihai tüketiciler) fiyat dengesizliğine bir çözüm getirmesi düşünülmüştür. Ekonominin dağılımda, üretiminde ve bölüşümünde dengesizliğe çözüm olacak önermesi olarak düşündüğümüz bu makalemizi okumanızı ve eleştirmenizi bekliyoruz. Tedavülde bulunan paramızın siyasetçilerin başarısız ekonomik politikaları, ithalat ve üretim dengesizliği yüzünden istikrarlı bir tüketim dengesini sağlayamıyor. Piyasa aktörlerinin kazanma hırslarının ahlaki bir sınır ile durdurulamamasının sonucunda enflasyona göre fiyatı dengede olması gereken temel ihtiyaç maddelerin de bile oturmuş bir düzeyde gitmesi engelleniyor. İster ara malı alan tüketici, ister nihai tüketici olsun bu gider dengesizliğinin ürettiği stres ile yaşamak zorunda kalıyor. Satabil seyir izleyen yabancı para birimleri ile yapılan işlemlerde fazla stres yaşanmazken, ülkemizin para birimi ile bu aşırı değer değişimleri yatırımcıların ve vatandaşımızın dengesini bozuyor. Özelikle 2022 yılında ürünlere yapılan akıl almaz fiyat artışlarının karşısında gelir artışlarının dengesizliği yüzünden ara mal tüketimi yapanlar ve nihai tüketiciler için çok sıkıntılı bir dönemi yaşadık. Her sorun bir çözümünü getirmeli. Peki, somut önerimiz nedir? Tedavülde bulunan Türk Lirası yine piyasa nakit akış enstrümanı olarak kalırken, ekonominin dinamiklerini belirleyen mikro ekonomiyi stabil tutacak yeni bir değer ölçüsü koymak gerekiyor. Ben bunun adını ilk parayı basan Türgişler’den esinlenerek Yarmak yerine kısa olan “Yar” kelimesini öneriyorum. Yar’ın fonksiyonu ne olacak? Yar stabil bir değer ölçüsü birimi olarak kullanılacak. Bütün anlaşmalar Yar üzerinden yapılacak ve herhangi ürün/Yar değişimleri ortaya çıktığında devlet üretim fonksiyonunu devreye sokarak eski dengesine gelmesi sağlanacaktır. Yar sanal bir değer birimi iken Lira somut kullanımına devam edecektir. Ürün, gelir ve vergi olarak değişmez Yar değerleri ortaya konacak. Örneğin bir ürünün yar değeri değişmeyecek, bir gelir kaleminin veya karlılığın Yar değeri değişmeyecek veya devletin alacağı verginin Yar değeri değişmeyecek. Değişim Liranın Yar karşısındaki değeri olacak. Konuyu biraz daha açalım. Ürün açısından; herhangi bir ürünün yar değeri değişmeyecek, lira değeri sanal stabil para Yar’ın karşısında değer kaybettiğinden lira olarak değer kaybedecektir. Yar üzerinden değer kaybedişlerin de devlet ürüne müdahale ederek üretimini teşvik veya fiyat dengesi için genel ekonomiyi sürdürmek adına destekler ile arz talep dengesi dahil fiyat balansını sağlamaya çalışacak, üretici ve tüketici arasında devam eden eşitliği sağlamaya çalışacaktır. Piyasanın istikrarlı gidişinden; politikaları yüzünden devlet sorumludur. Bu kontrol, devlette oluşan birimler tarafından organize edilecek, siyasi politika yanlışlarına karşı stabil ekonomi modelini savunacaktır. 1 ürün 10 Yar olduğunu ele alalım, 1 Yar = 1 Lira olsun, Lira değer kaybedip 1 Yar = 1,25 Lira olursa 10 Yarlık bir ürün 12,5 Liradan alıcı bulacaktır. Bir diğer sabitlik ise gelirler ile ilgidir. Gelirler Yar üzerinden belirlenecek, çalışan ve kurum gelirleri sabitlenecektir. Lira da düşüş ve değişimler kişi veya kurumları etkilemeyecek, Yar üzerinden gelirlerini alacaklardır. Aynı örnekten gidelim. Bir vasıfsız personel 10.000 Yar maaş alıyor diyelim. 1 Yar = 1 Lira olsun ve Lira değer düşerek 1 Yar = 1,25 TL olduğunda vasıfsız personel maaşı da 12.500 Lira olacaktır. Vergilerde de aynı bahisle vergilerini ve vergi dilimlerini Yar ile hesaplanacak, maliye vergilerini Yar üzerinden dönüştürülmüş Lira üzerinden tahsil edecektir. Peki, bu nasıl dengede olur. Bir sürü değişkenler varken bahsedilen denge yakalanabilir mi? Mecburen basılan para, yanlış ekonomik politikalar ve fırsatçıların dengesizliğinde ürünler değer kaybettiğinde üretici Liranın Yar karşısında değer kaybetmesini istemek zorunda kalacaktır. Diyelim ki ithal bir ürün yabancı para biriminin artışı sebebiyle değer kaybetti ve 100 Lira hammadde girdisi 110 Lira oldu ve üreticinin önünde bir engel oluştu. Ya devlet tüketimin önündeki engeli kaldıracak, sübvanseler ve destekler ile genel ekonomiyi devam ettirecek ya da Liranın 1 Yar karşısında %10 değer kaybetmesini kabul edecektir. Değer kaybı onaylandığında diğer ürünler ve gelirler de artarak piyasada stabil bir denge oluşacaktır. Gelir alanlar aynı değer artışı ile gelirini artırırken, devlet de vergisini standart olarak almaya devam etmiş olacaktır. Şimdi bu düşüncem size ütopik, hatta saçma gelebilir. Fakat bu fikrin bir alternatif yol olarak tartışılmasını öneriyorum. Tabii ki baştan da belirttiğim gibi yeni bir önerme olduğu için eleştirilmesini veya katkı sağlanmasını da isterim. Serdar Şahin