İtilaf kuvvetlerinin saldırı ve işgali sonucu Osmanlı İmparatorluğu yıkılınca Suriye Fransızlara bırakıldı. Fransızlar Halep ve Şam'ı birleştirerek bir federasyon oluşturdular ve ülkenin ilk cumhurbaşkanı ve başbakanı bir Türk olan Subhi Bey Barakat el-Halidi'ydi.

Daha sonra Fransızlarla aynı fikirde olmadığı için istifa etti ve yerine geçici olarak François Pierre-Alip adında bir Fransız getirildi. Bu adam, diğer Fransız sömürgelerinde valilik yaptığı için iki yıl sonra başka bir ülkeye gönderildi ve Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid'in akrabası olan Çerkes asıllı Ahmed Nami, Suriye'nin yeni cumhurbaşkanı-başbakan oldu.

Kısa bir dipnot: Son yüz yılda Suriye'nin liderleri arasında Türk, Fransız, Kürt, Çerkes, Ermeni, Dürzi ve Arap halkları yer almıştır.

Ahmed Namini, Tajuddin el-Hasan'ın yerine geçti ancak Paris, Fransızların güvenini kaybettiği için onu desteklemedi ve bir sonraki seçimde Muhammed Ali Bey el-Abid'e yenildi. El Abid'in babası, Ahmed İzzet Paşa döneminde II. Abdülhamid'in danışmanı ve gizli servisinin başkanıydı.

Bu dönemde Suriye, Fransız sömürgesinden kurtulup bağımsızlığını kazanmış ancak yarı bağımlı bir devlet olarak kalmaya devam etmiştir.

Bağımsız Suriye'nin ilk cumhurbaşkanı Haşim el-Atassi'dir. Ancak ülkesinin bağımsızlığının kağıt üzerinde kalmasını protesto ederek görevinden istifa etti. Nasuhi Salim el-Buhari Suriye'nin başına geçti. 2 gün bu pozisyonda kaldı. Yerine gelen Bahij el-Hatib bu görevi 2 yıl sürdürdü. El-Khatib, Fransa'ya tamamen sadık olmasına rağmen, kendisi de Hitler tarafından işgal edilen Fransa'nın savunma konseyi başkanı Charles de Gaulle tarafından görevden alındı.

Fransa'nın kendisinin işgal altında olduğunu, Paris'te Almanların hüküm sürdüğünü, ancak Fransızların başka bir bağımsız ülkenin liderini istifaya zorladığını düşünün.

Eylül 1941'de Susia'nın yeni başkanı el-Hatib'in yerine daha sonra 6 kez başbakan olan Halid bey el-Azam atandı. 5 ay sonra Fransızlar onun yerine geçerek eski kadroları Taceddin el-Hasan'ı geri getirdiler.

Bu dönemde müttefik kuvvetler Suriye ve Lübnan'ı Fransızlardan kurtarmış, T. el-Hasani önceki dönemde olduğu gibi Fransızlara sadık kalmak istememiş, mesafe koymak istemiş ancak 1943 yılında beklenmedik bir şekilde vefat etmiştir. Yerine Cemil el-Ulşi getirildi. İki ay sonra Atabay el-Eyyubi geldi.

Atabay el-Eyyubi görevi Şükri el-Kuatli'ye devretti ve onun başkanlığı sırasında 1946'da yabancı birliklerin Suriye'den çekilmesini sağladı ve 1948'de yeniden cumhurbaşkanı seçildi.

Yabancı birliklerin Suriye'den çekilmesiyle barışçıl iktidar değişikliği geleneği de sona erdi. Şükr el-Kuatli, genelkurmay başkanı olarak atadığı Kürt Hüsnü el-Zaim tarafından devrildi. 4 ay 15 gün sonra silah arkadaşları tarafından devrildi ve Şam yakınlarında idam edildi.

2 gün sonra Suriye'nin genel başkanlığına gelen Sami el-Hinnavi, görevini eski cumhurbaşkanı Haşim el-Atassi'ye devretti. 1951'de Kürt kökenli General Adib el-Şişaklı askeri darbe düzenledi, ancak el-Atassi onun cumhurbaşkanı olarak kalmasını ve devleti kendi talimatlarına göre yönetmesini önerdi. Al-Atassi böyle bir seçeneği kabul etmiyor ve istifa ediyor. Şişekli, Fauzi Selu adında bir generali ordunun cumhurbaşkanı, başbakanı ve bakanı olarak atadı ve kendisi de onun yardımcısı oldu, ancak gücü tamamen kendi elinde topladı. İki yıl bu şekilde devam eder, 1953 yılında Şişekli, Selu'yu görevden alır ve kendisi başkan olur. Selu Suudi Arabistan'a kaçar ve burada önce Kral Suud'un, ardından da kardeşi Faysal'ın danışmanı olarak çalışır.

1954 yılında Edib el-Şişakl'ın bir başka askeri darbeyle devrilmesi üzerine Selun, Şam'da yolsuzluk suçlamasıyla gıyaben yargılanmış ve idam cezasına çarptırılmıştı.

İktidarını kaybeden el-Şişaklı, önce Lübnan'a, ardından Brezilya'ya kaçtı ve burada 27 Eylül 1964'te Suriyeli Dürzi Nawaf Ghazaleh tarafından öldürüldü. Ghazaleh, Suriye'deki Dürzi yerleşimlerinin bombalanmasında öldürülen ebeveynlerinin intikamını aldığını söylüyor.

Memun el-Kuzbari iki gün süreyle tekrar cumhurbaşkanı görevine gelir ve yetkiyi geçici olarak Haşim el-Atassi'ye devreder. 6 ay sonra 3. kez bu göreve oturan el-Atassi, devlet başkanlığı görevini bir başka eski cumhurbaşkanı Şükr el-Kuatli'ye veriyor.

1958'de Suriye ve Mısır birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurdular ve federasyonun başkanı Mısırlı Cemal Abdülnasır'dı. 28 Eylül 1961'de Suriye ordusunun subayları Şam'da yönetimi ele geçirdi, Nasır'ın temsilcisi Mareşal Abdül Hakim Amer'i tutuklayıp sınır dışı etti ve Suriye'nin Arap Birliği'nden çekildiğini ilan etti.

Suriye'nin başı geçici olarak yeniden Memun el-Kuzbari olur ve iki ay sonra onun yerine başka bir geçici başkan (İzzat el-Nuss) getirilir. 24 gün sonra Nazım el-Kudsi Suriye'nin başına geçti ve 2 yıl bu görevde kaldı. 1963 yılında General Luay el-Atasi ve Baeş partisinin önderliğinde bir askeri darbe daha gerçekleşti.

El-Atasi'den sonra Suriye, 1963'ten 1966'ya kadar Ermeni asıllı Emin el-Hafız tarafından yönetildi, ancak onun Hıristiyanlığa yaptığı vurgu dindar-milliyetçi çevreler arasında hoş karşılanmadı ve el-Hafız, solun lideri General Salah Cedid tarafından devrildi. BAAS'ın kanadı ülkeden kaçıyor.

Ancak ülkeyi fiilen Salah Cedid yönetse de savunma bakanlığı görevini Hafız Esad'a, başkanlık görevini ise Baas partisinin bir diğer lideri olan arkadaşı Noor al-Din al-Atassi'ye veriyor. Eski parti üyeleri Michel Aflyak ve Salaheddin Bitar'ın peşine düşüp onları ülkeden kovuyor.

Suriye Cumhurbaşkanları: Türk Subhi Bey el-Halidi, Kürt Şükri el-Şişekli, Arap Cemal Abdülnasır, Ermeni Emin el-Hafız, Dürzi Hafız Esad

Kasım 1970'te el-Atassi, General Hafız Esad tarafından devrildi ve hapse atıldı. 22 yıl sonra sağlık durumu nedeniyle serbest bırakıldı, Paris'e gitti ve orada öldü. Selahaddin Bitar da 1980'de Paris'te öldü ama kendi ölümüyle değil, asansörden çıkarken başına iki kurşun sıkılarak öldürüldü.

Hafız Esad, geçici olarak Ahmed el-Hatib'i Suriye cumhurbaşkanı olarak atadı, 3 ay sonra başkanlık görevini ondan aldı ve el-Hatib parlamentonun başkanı oldu.

Böylelikle Suriye'de darbeler ve askeri darbeler dönemi uzun süredir sona ermiştir. Hafız Esad 1970'den 2000'e kadar iktidarda kaldı, onu deviremediler. İktidara talip olan tüm rakiplerini yok eden H. Esad, kelimenin tam anlamıyla sandalyede hayatını kaybetti.

Bundan sonra cumhurbaşkanı yardımcısı Abdul Khalim Khaddam geçici olarak başkanlık görevini üstleniyor ve 37 gün sonra bu görevi Hafız Esad'ın 35 yaşındaki oğlu Beşar'a veriyor.

Bilindiği üzere Beşar Esad, geçtiğimiz günlerde devrilerek Suriye'de 61 yıldır iktidarda olan Baas Partisi'nin ve 54 yıllık Esad rejiminin hayatına son vermiş oldu.

Kısacası 100 yıldır bu kadim topraklarda barış, huzur, normal devlet yönetimi ve adalet kalmamıştır. Hükümet krizleri, saray darbeleri, askeri ayaklanmalar, dünkü silah arkadaşlarının birbirini öldürmesi, baskılar, toplu katliamlar devam ediyor.

Beşar Esad'ın silah ve kanla devrilmesi henüz bitmedi. Bu, Suriye'de her iki-üç yılda bir gerçekleşen darbe geleneğinin yeniden canlandığı anlamına geliyor.

Araz Altaylı