Bugün Birinci Dünya Savaşı’nda Sarıkamış Harekatının başlamasının 98’nci yıl dönümü. Şehitlerimizi saygı, minnet ve şükranla anıyorum. Ben, 1971-73 yılları arasında 3’ncü Ordu Karargahı’nda çalıştım. Karargâhta, Türk tarihinde önemli yeri olan muharebelerin yıl dönümlerinde, kurmaylar tarafından değerlendirmeleri yapılır, analiz edilir ve üzerlerinde tartışılırdı. Sarıkamış Harekâtı 3’üncü Ordu tarafından yapılmış olduğu için, üzerinde daha çok durulurdu. Tüm konuşmacılar, harekatın yeterli hazırlıklar yapılmadan ve yanlış zamanda başlatıldığı, muharebelerin kötü sevk ve idare edildiği konusunda birleşirlerdi. Konuşmacıların üzerinde birleştiği bir diğer nokta da felaketin tek suçlusu ve sorumlusunun Enver Paşa olduğu idi… Enver Paşa’nın planına göre asker, 3 bin metre yükseklikteki Allahuekber dağlarını aşıp Sarıkamış’a inecek ve Rusları arkadan kıskaca alarak yok edecekti. Tüm kurmaylar ve komutanlar plana karşı çıktılar: “Bu mevsimde Allahuekber dağları aşılmaz” dediler. Enver Paşa, bir keşif kolu çıkarılarak yolun durumunun öğrenilmesi önerisini kabul etti. Keşif kolundaki askerlerin konuştuğu, yol üzerindeki köylüler, “komutanım, bu mevsimde değil bu dağları aşmak, insanlar evlerinden burnunu bile çıkaramaz” dediler. Kara kış kadar önemli bir engel daha vardı: Askerin kışlık giyeceği, erzakı ve mühimmatını taşıyan gemiler Karadeniz’de Ruslar tarafından batırılmıştı. Enver Paşa, “bunu yolda hallederiz” dedi. Oysa askerlikte önemli bir kural vardır: “Yığınakta yapılan hata savaş meydanında düzelmez.” Tüm karşı görüşlere karşın Enver Paşa, “emrediyorum, bu harekat yapılacak” dedi. Harekatı yönetecek olan 3’ncü Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa itirazlarını sürdürünce, onu korkaklıkla suçlayarak görevinden aldı. Ordu Komutanlığı görevini de kendisi üstlendi ve yazlık giysiler içindeki askerin cebine, yiyecek olarak kavurga (saçta kavrulmuş buğday) doldurup, “gazanız mübarek olsun” diyerek Allahuekber dağlarına doğru yola çıkardı. Sonuçta on binlerce Mehmetçik düşmanla savaşmadan, donarak şehit oldu. Enver Paşa komutanlığı, kendisi gibi Saray damadı olan Hafız Hakkı Paşa’ya bırakarak İstanbul’a döndü… Sarıkamış’ta yalnız muharebe kaybedilmedi; karşı saldırıya geçen Ruslar Trabzon’dan, Erzincan, Muş, Bitlis, Van’a kadar olan vatan topraklarını ele geçirdi. Ele geçirilen yerlerde, eli silah tutan erkekler askere alınmış olduğu için sadece yaşlılar, kadınlar ve çocuklar vardı. Rus Ordusu içindeki Ermeniler, bir direnişle karşılaşmadan kitlesel katliamlara ve tecavüzlere başladılar. Canlarını kurtarmak ve namuslarını korumak için insanlar karda kışta, yalın yapıldak Anadolu’nun içlerine doğru kaçmaya çalışırken, yaşlı ve çocukların çoğu yolda donarak öldü… Enver Paşa, gazetelere sansür koyduğu için, yaratıcısı olduğu Sarıkamış felaketinin sonucundan halkın bilgisi olmadığını sanıyordu. Oysa oğullarının acısını yüreğinde duyumsayan anaların yaktığı ağıtlar ile halkın acısına tercüman olan ozanların yaktığı türküler tüm yurtta yankılanmaya başlamıştı… İnsan haklarına saygılı demokratik bir ülke olsaydık Enver Paşa, Divan-ı Harpte yargılanır ve sonunda kurşuna dizilerek cezası infaz edilirdi. Böyle olmadığımız için Enver Paşa sadece, hala söylenegelen, o yakılmış ağıtlar ve türkülerle halkın vicdanında mahkum oldu… Günümüzde de ülkeyi kötü yöneten, yolsuzluk yapan, rant uğruna kentlere ihanet eden, doğayı talan eden, hatta yabacılarla işbirliği yaparak ülkeye ihanet eden iktidarlar düştüklerinde, “devri sabık yaratmayacağız” diyerek geçmişin üzerine sünger çeken ardılları tarafından aklanıyor ve kurtuluyorlar. Bu nedenle yeniler de aynı şeyleri yapmaya devam ediyorlar. Ama tarih ve halkın vicdanı onları affetmiyor, etmeyecek!.. Süleyman Çelik