«Kendini ve başkalarını tanırsan, 100 kere dövüşsen de kazanırsın. Kendinizi tanırsanız ve başkalarını tanımazsanız bazen kazanırsınız, bazen de kaybedersiniz. Kendinizi ve başkalarını tanımazsanız her zaman kaybedersiniz» Sun Zi

MÖ 545'te doğan Çinli düşünür Song Zi'nin bu kanatlı sözüne şunu eklemek istiyoruz: «Başkalarını tanırsan ve kendini tanımazsan bağımlı olursun» Kendimizi bundan daha iyi tanıyor muyuz yoksa kendimizi kendimizden daha fazla tanımıyor muyuz? Ancak bugünün sorusu «Çin» ile ilgili. Uluslararası ilişkiler biliminin çok «Batılılaşmış» olduğuna inanıyoruz (batılılaşmış, Avrupa merkezli). 

Bunun temel nedeni, uluslararası ilişkiler biliminin dünyadaki hemen hemen tüm üniversitelerde okutulmasına rağmen, bu alana ilişkin teori ve sonuçların Antik Yunan yazarları Aristoteles ve Thukydides ile başlayıp Machiavelli ile Orta Çağ'a kadar devam etmesi, modern zamanlarda Mackinder, Mahender ile iç içe geçmesi ve günümüzde Nai ve Fukuyama gibi büyük Batılı bilim adamlarının eserleri aracılığıyla öğretilmesidir. Tabii ki, Batı yanlısı Batı bilimi veya «Batılılaşmış» uluslararası ilişkiler bilimi onların suçu değil. sadece onların güçlü yönleri. Ayrıca, incelediğimiz teorilerin evrensel kullanımları vardır. Ancak bunun bir dezavantajı, Batı dünyasının «kendini tanımış ve başka birini tanımamış» görünmesidir. 

1997'de İngiltere ve Batılı müttefikleri Hong Kong ve Makao bölgelerini anakara Çin'e iade etmeye karar verdiler. Bu kararların altında gizli bir numara vardı. Batılı liderler, Çinli meslektaşlarına barışçıl bir dönüş için yerine getirmeleri gereken bir talepte bulundular. «Bir devlet, iki sistem» formülü vardı. Anakara Çin sosyalizm yoluyla yönetmeye devam etse de, geri kazanılan yeni toprakların demokratik «Batı tarzı» standartlarla yönetilmesi şarttı. Amaç açıktı – «Batı demokrasisi» kısa sürede Çin anakarasına yayılarak Çin içinde istikrarsızlığa ve halk ile iktidar arasında düşmanlığa neden oldu. «Batılılaşmış» uluslararası ilişkilerin teorilerini ve yasalarını derinlemesine öğrenen liderlerin tek hatası «kendilerini derinlemesine tanımak ve başkalarını tanımamak» oldu. Çin'in içinden isyan çıkarması beklenen Hong Kong ve Makao, Çin'in gelişen ekonomisinin itici güçleri haline geldi. Kendini derinlemesine bilen Avrupa bazen kazandı, bazen kaybetti. Carl Jung anılarında Hintli (Kızılderili) bir yaşlının şunları söylediğini söyledi: «Amerikalılar bilge bir adamın kafasıyla düşündüğünü söyler». «Gerçekten zeki bir insan kalbiyle düşünmez mi?». «Batılılaşmış» teorilere hakim olan uluslararası ilişkiler alanındaki Çinli uzmanlar, uzun zamandır ulusal kimliklerinin sonuçlarına dayanan «Çin» uluslararası ilişkiler teorilerini aramaya başladılar. Konfüçyüs ve Sun Zi'nin çalışmalarına dayanan sonuçların özü «jen» - ahlak, «li» - gelenek ve görgü kurallarıdır. Sadece akılla değil, ahlakın ve görgü kurallarının hakim olması gereken kalple düşünmek önemlidir. Çinli bilim insanları, sadece Konfüçyüs'ten değil, 5 bin yılı aşkın geçmişi olan Çin felsefesinden, insanlık için ortak olup olmadığına, uluslararası veya bölgesel ilişkileri düzenlemeye uygun olup olmadığına ve modern bilime eklemeye uygun olup olmadığına dair tüm verilere bakıyor. Söylemeye gerek yok, her şeyden önce kendisi olmak üzere başkaları hakkında derin bilgi sahibidir. Orta Asya'nın hem kendisini hem de başkalarını yakından tanıyan Çin ile ilişkilerinde kim kazanacak? Bir kenara bırakın, Orta Asya'yı ne kadar iyi tanıyoruz? 

dayanmaktadır.

Çin Halk Cumhuriyeti Başkanı Xi Jinping, Orta Asya ile ilgili şunları söyledi: «İnsanlık 30 yaşına geldiğinde tam anlamıyla olgunlaşır. Çin ile Orta Asya arasında büyüyen ilişki, derin karşılıklı güvene, eşitliğe ve kazan-kazan ilişkilerine dayanmaktadır».

2023 yılında Xi'an'da düzenlenen «Orta Asya-Çin» zirvesinde Sayın Xi şunları söyledi: «Dünyaya: 1) İstikrarlı Orta Asya;

2) rekabetçi, gelişmiş Orta Asya;

3) Uyumlu Orta Asya;

4) Karşılıklı işbirliği ile birleşik bir Orta Asya'ya ihtiyacımız var» diye sözlerini tamamladı.

2025 yılında ise Astana'da «Orta Asya – Çin» konulu ikinci zirvenin yapılması planlanıyor. Çin bizi tanıyor, amaçları ve hedefleri belli. Orta Asya iki soruyla karşı karşıyadır: Çin'i ne kadar tanıyoruz? Kendimizi ne kadar iyi tanıyoruz? Çin'de doğrudan ve dolaylı olarak Orta Asya'yı inceleyen 100'e yakın araştırma merkezi bulunmaktadır. Ve Orta Asya'da, Merkezler yerine her iki elinizin on parmağına beş devlet toplarsanız, Orta Asya ve Çin'i inceleyen bilim adamlarının sayısının doldurulması pek olası değildir. Kelimenin başında haklıysan, «ne kendini ne de diğerini bilmiyorsun – sonsuza dek kaybedeceksin» formülü tam olarak bizim için geçerlidir. Orta Asya'nın ideali  - birliktir. «Bağımsızlığı» ancak birlik yoluyla koruyabiliriz. Bir elin beş parmağı gibi beş durumdan biri olalım!

P.S. Bilimsel düşünceye ve tartışmaya açık olduğumuzu belirtmek isteriz.

Profesör Duman Zhekenov

El-Farabi Kazak Milli Üniversitesi 

Uluslararası İlişkiler Fakültesi 

Uluslararası İlişkiler ve Dünya Ekonomisi Bölümü