​ASTANA — 30 Ağustos 1995’teki ulusal referandumda yeni bir Anayasa’yı kabul etmek için oy kullanan halk, modern devletin temel taşını attı. Kazakistan Anayasası, sadece yasal bir tüzük olmaktan öte, insancıl bir odak noktasına sahiptir. 1. Madde, ülkeyi demokratik, laik, hukuki ve sosyal bir devlet olarak ilan ederken, en yüksek değerlerin birey, onun yaşamı, hakları ve özgürlükleri olduğunu belirtir.
​Bağımsızlığını nispeten yakın zamanda kazanmış olan Kazakistan gibi bir ülke için bu hükümler, sadece şekli beyanlardan ibaret değildi. Sonraki yıllarda iç politikanın, yasal gelişimin ve devlet stratejisinin temel direği haline geldiler. Uzmanlar, insan haklarının anayasal olarak tanınmasının, idari-emir sisteminden modern bir hukuk devletine geçişte belirleyici bir adım olduğunu belirtiyor.
​Yaklaşık otuz yıldır Kazakistan, vatandaşların haklarını koruma mekanizmalarını kademeli ancak tutarlı bir şekilde güçlendirmeye hazır olduğunu gösterdi: bu süreç açık, kurumsal olarak resmileştirilmiş ve uluslararası yükümlülüklerle desteklenmiştir. Böylece insan hakları, sadece içsel bir önem kazanmakla kalmayıp, aynı zamanda uluslararası meşruiyetin bir göstergesi haline gelmiştir.
​İnsan Hakları Güvencelerinin Genişletilmesi
​Belki de 5 Haziran 2022'deki ulusal referandumun ardından gelen reformun en önemli yeniliği, İnsan Hakları Komiserine anayasal statü verilmesi oldu. Ombudsman Artur Lastayev, bu kararla Kazakistan'ın, ulusal insan hakları kurumlarının faaliyetlerinin Anayasa ve anayasal yasalarla düzenlendiği gelişmiş demokrasiler arasına katıldığını vurguladı.
​Lastayev, “Bu, demokratik olgunluğun bir işaretidir. Reformlar, vatandaşların doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne başvurma hakkı da dahil olmak üzere insan hakları korumalarını daha erişilebilir hale getirdi,” dedi.
​Ombudsmanın rolü, şikayetleri incelemekten, gözaltı tesislerinin proaktif izlenmesine, yasama girişimlerine ve hukuki eğitime kadar genişledi. 2024 yılında, önceki yıllara kıyasla çok daha fazla olan yaklaşık 800 cezaevi, gözaltı merkezi ve özel kurum ziyareti gerçekleştirildi.
​Ombudsmanın bölgesel temsilcileri artık ülke genelinde faaliyet gösteriyor. Bu kurumsal varlık, halkın güveninde büyük bir artışa yol açtı; yıllık başvurular sadece birkaç yıl içinde 1.800'den yaklaşık 7.000'e yükseldi. Lastayev'e göre bu, hem artan hukuki farkındalığı hem de kurumlara olan güvenin güçlendiğini yansıtıyor. Ombudsman ofisinden gelen yasal teklifler, ulusal politikayı giderek daha fazla şekillendiriyor. En dikkat çekici olanlardan biri, ombudsman tavsiyelerine uygun olarak yazılan ve Kazakistan'ın yasal manzarasında bir dönüm noktası teşkil eden aile içi şiddetle mücadele yasasıdır.

​Anayasal Değişiklikle Hukuk Devleti
​Anayasa, yeni zorluklara yanıt olarak esnek ve gelişen bir yapıya sahip olduğunu kanıtladı. Haziran 2022'deki referandumla, vatandaşların demokratikleşme, yargısal modernleşme ve hukukun üstünlüğü ilkesinin pekiştirilmesini amaçlayan kapsamlı reformları onaylamasıyla dönüştürücü bir değişim yaşandı.
​Yargı, bu durumdan en çok faydalanan taraf oldu. Yüksek Mahkeme Başkanı Aslambek Mergaliyev'in belirttiği gibi, Anayasa'ya göre herkesin hak ve özgürlüklerinin yargısal yolla korunması hakkı vardır.
​“Bu nedenle, her vatandaşın, gerçekten koruma ve adalet bulabileceği mahkemenin adil olduğuna güvenmesi çok önemlidir. Hayatın her alanında hukukun üstünlüğü, Kazakistan’ın ilerici gelişiminin temeli olmalıdır,” dedi.
​Dijitalleşme hızla ilerledi. Artık ön soruşturmaların %80'inden fazlası elektronik ortamda yürütülüyor ve soruşturma eylemlerinin %90'ı video kaydına alınıyor, bu da şeffaflığı sağlıyor. Adalet Bakanlığı da “Halkın Avukatı” kampanyası ve çevrimiçi Hukuk Dolabı'nın genişletilmesi yoluyla hukuki erişimi artırdı.
​Bölgesel Bir Bakış Açısı
​İlginç bir şekilde, Kazakistan'ın yolu daha geniş Orta Asya eğilimlerini yansıtıyordu. Özbekistan Ulusal İnsan Hakları Merkezi Birinci Direktör Yardımcısı Mirzatillo Tillabayev, bu yüzyılın ilk yirmi yılında dünya genelinde 57 yeni anayasa kabul edildiğini ve Orta Asya devletlerinin de bundan geri kalmadığını belirtti. Temel yasalarının daha fazla açıklık, sosyal sorumluluk ve uluslararası normlara uyum yönünde geliştiğini söyledi. Hem Kazakistan'da hem de Özbekistan'da Ombuds insanı kurumlarının anayasal hale getirilmesini bu değişimin kilit bir kanıtı olarak vurguladı. Ayrıca, küreselleşmenin artan etkisine de dikkat çekti.
​Tillabayev, “Anayasalarımızın gelişimi, uluslararası hukukun ulusal mevzuata başarılı bir şekilde dahil edilmesini göstermektedir. Özellikle Kazakistan, geniş vatandaş katılımı, şeffaflık, açıklık ve kapsayıcılık ile karakterize edilmektedir - bunlar demokratik anayasal süreçlerin temel özellikleridir,” dedi.
​Ancak Tillabayev, dijitalleşmenin yeni zorluklar doğurduğu ve bunun ülkelerin uzman topluluklarından işbirlikçi bir çaba gerektireceği konusunda uyardı.
​“Yapay zekanın, büyük verinin ve dijital yönetimin hızla yayılması, insan haklarının korunmasına yeni yaklaşımlar gerektiriyor. Uzman topluluklarımız, dijital güvenlik, kişisel verilerin korunması ve yapay zekanın yönetim ve adalet sistemlerinde etik kullanımı konularında birlikte çalışmalıdır,” dedi.
​Anayasa, hem dayanıklı hem de uyarlanabilir olduğunu kanıtladı. Kabul edilmesinden yaklaşık otuz yıl sonra, en yüksek değerin birey, onun hakları ve onuru olduğu ilkesi etrafında odaklanmaya devam ediyor. Özellikle 2022 reformları, egemenliğin halka ait olduğu fikrini pekiştirirken, hukukun üstünlüğünü ve insan hakları korumalarını ülkenin siyasi DNA'sına sabitledi.
​Ulus, dijital çağda ve değişen küresel ortamda yol alırken, en büyük umudu, Anayasa’nın sadece devletin temeli olarak değil, aynı zamanda toplumun isteklerinin bir yansıması olarak da devam eden rolünde yatmaktadır.