1980'li yılların ikinci yarısından itibaren Ermeniler ve Moskova, Avrupa ve ABD'deki destekçileri, "Büyük Ermenistan" fikrini hayata geçirmek amacıyla Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesi üzerinde toprak iddialarında bulunmaya başladılar.

Bu plana göre 1988 yılı başından itibaren Hankendi ve Erivan'da, "Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi"nin (Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti'nin 26 Kasım 1991 tarihli kararıyla kaldırılmıştır - editör) Ermenistan'la birleştirilmesi amacıyla mitingler düzenlendi.

Yurt dışından getirilen Ermeni sabotajcılar giderek olayları tırmandırıyor, provokasyonlar yapıyor, baskı uyguluyorlardı. Şovenizm ve Türk düşmanlığıyla zehirlenen Ermeni faşistleri, Karabağ'ın dağlık kesimlerinde yerel halka karşı zulüm ve silahlı saldırılara başladılar. Asıl amaç Dağlık Karabağ'daki Azerbaycan Türk nüfusunun göç ettirilmesiydi.

20 Şubat 1988'de Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Ermeni nüfusu Azerbaycan SSC'den ayrılarak Ermenistan SSC'ye katılma kararı aldı. 22 Şubat'ta bu karara karşı protesto gösterisi yapan Ağdamlılar Askeran ilçesinde vurularak öldürülmüş, Ali Hacıyev ve Bahtiyar Guliyev adlı iki genç hayatını kaybetmişti.

Zulüm, baskı, etnik temizlik, katliam, işgal...

Dağlık Karabağ'da 1988 yılında başlayan terör ve katliamlar, "Taşnaktsutyun" ve "Krunk" gibi faşist eğilimli milliyetçi örgütler tarafından gerçekleştirilmiştir. O dönemde Dağlık Karabağ'da Azerbaycan Türklerinin baskı ve zulme maruz kaldığı köylerden biri de kadim Tuğ köyüydü. Hadrud ilçesine bağlı Tuğ köyü sakinlerinden Cemil Bayramov, 37 yıl önce yaşanan olayları anımsayarak şunları söyledi:

"12 Şubat 1988'de Hadrut'ta Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'la birleşmesini talep eden ilk miting düzenlendi. O gün ilçe parti komitesinde parti ekonomik aktivistlerinin toplantısı yapıldı. Toplantıdan ayrıldığımızda Ermenilerin toplandığını ve Dağlık Karabağ'ın Ermenistan'a bağlanması yönünde sloganlar attığını gördük. Daha sonra bu dalga ilçenin bütün köylerini, bizim köyümüzü de kapsayacak şekilde sardı. "Krunk" ve "Taşnaktsutyun" örgütlerinin mensupları Ermenileri kışkırtıp tahrik ediyorlardı. Köyümüzde Ermeniler ve Azeriler birlikte yaşıyordu. Daha önce etnik kökenli bir olay yaşanmamıştı. Köyde ilk kanlı olay 17 Kasım 1989'da yaşandı. 9. sınıf öğrencisi Teyyub Süleymanov, okulda Ermeniler tarafından öldürüldü.

Ermeniler giderek daha utanmaz hale geliyorlardı. Türklerin evlerine taş atıp yaktıktan sonra köye Ermeni bayrağı astılar. 1 Mayıs 1991'de Ermeniler tarafından "Değirmen Barajı" denilen yerde yerleştirilen patlayıcının patlaması sonucu iki köylü hayatını kaybetti. 23 Temmuz'da iki kişi araç yıkarken vurularak öldürüldü. Ermeniler onların cesetlerine hakaret ettiler. 7 Eylül'de okula yakın bir sebze bahçesinde iki Azerbaycan Türkü öldürüldü. Ekim ayında Türklere ait çok sayıda ev yakıldı. Bir kişi kendi evinde öldürüldü."

Cemil Bayramov daha sonra Ermeni faşistlerinin suçlarını şöyle anlattı:

"Yani Türkleri köyden çıkarmayı amaçlıyorlardı. 30-31 Ekim gecesi Ermeniler ormandan köye ateş açmaya başladılar ve Türklerin evlerini yaktılar. Çaresiz kalan köylüler köyü terk etmek zorunda kaldı. Böylece köyümüz işgal edilmiş oldu" diye ekledi.

Tuğ köyünde yaşanan bu olaylar Karabağ'ın diğer yerleşim yerlerinde de tekrarlandı. Hocavend bölgesine bağlı Akhullu köyü sakini Şaig Aslanov da Ermenilerin Azerbaycan Türklerine karşı saldırganlık ve şiddete başvurduğunu aktarıyor:

"İnsanlara hakaret ediliyor, baskı yapılıyordu. Köylüler sovhoz (kollektif çiftlik-editör) arazilerini kullanamıyorlardı. 1988’den 1992’nin Ocak ayına kadar Ermeni faşistlerine karşı direndik. Ermenilerin bizi Dağlık Karabağ'dan çıkarmak istediğini biliyorduk. Köy, 9-10 Ocak 1992 gecesi yakıldı. Köy mezarlığı da tamamen yok oldu. Ermenilerin amacı sadece bizi buradan kovmak değil, aynı zamanda tarihi izlerimizi, tarihi, maddi ve manevi mirasımızı da silmekti."

Salaketin köyü sakini Gültekin Ağayeva o dönemde yaşananları şöyle anlatıyor:

"1988 yılından itibaren Ermeniler köylülere baskı ve zulüm yapmaya başladılar, köyü ateşe verdiler. Her gün Ermenistan bayrağını zirveye çekiyorlardı. Bizim köylülerin gençleri bu bayrağı topluyorlardı. Ermeni faşistler hoparlörlerle bizi köyü terk etmeye çağırıyorlardı. Bir keresinde köyün girişine şeker ve meyve dolu bir torba bıraktıklarını, altına da çocukların almaya çalıştığında patlayacak şekilde bir patlayıcı yerleştirdiklerini hatırlıyorum. Ama bütün bu zorluklara rağmen kimse köyden ayrılmadı. Dört yıl boyunca dik durduk, mücadele ettik. Tuğ köyü işgal edildikten sonra köyü terk etmek zorunda kaldık."

Nitekim 1991-1992 yıllarında Ermeni silahlı haydut çeteleri Karabağ'ın dağlık kesiminde Türklerin yaşadığı köy ve yerleşim yerlerini kuşatmış, onları birbirinden tecrit etmiş, daha sonra sivil halkı esir alıp öldürmüş, evleri ve çiftlikleri yağmalayıp yakmışlardır. Kasım 1991 ile Şubat 1992 tarihleri ​​arasında Hocavend, Cemilli, Kerkicahan, Kuşçular, Malibeyli, Meşeli ve Karadağlı köylerinin işgali sırasında Ermeni silahlı çeteleri sivil halka karşı savaş suçları işlediler.

10-12 Şubat 1992 tarihleri ​​arasında Ermeni eşkıya silahlı gruplarının Şuşa bölgesindeki Malibeyli, Aşağı Kuşçular, Yukarı Kuşçular köylerine, Hocalı bölgesindeki Meşeli köyüne, Askeran bölgesindeki Cemilli köyüne ve Hankendi şehrinin Kerkicahan yerleşim birimine düzenledikleri saldırılar sonucunda yaklaşık 97 sivil Azerbaycan Türkü şehit edildi.

Şuşa ilinin Malibeyli ve Kuşçular köyleri dağlık bir alanda - platoda - yer alıyordu. Köylerde yaklaşık 4 bin kişi yaşıyordu. Karabağ Savaşı'nın başlangıcından bu yana bu köyler Ermeni silahlı kuvvetlerinin başlıca hedefleri haline gelmiştir. Malibeyli Köyü, Ekim 1991'den bu yana tam abluka altında bulunuyordu.

5 Şubat'ta köylerin üzerinde uçan bir helikopter, köylülere evlerini iki gün içinde terk etmeleri gerektiğini bildiren bildiriler attı. Karabağ 1991 yılından bu yana kuşatma altında olduğundan, iletişimin tek yolu helikopterlerdi. Şuşa'ya uçan son helikopter 28 Ocak'ta Ermeniler tarafından düşürüldü. 10 Şubat gecesi saat 00.00'da Ermeni silahlı kuvvetleri Malibeyli'ye saldırdı. Kadınlar ve çocuklar Kuşçular köyüne kaçtı. Bütün evler yakıldı. Her iki köyün halkı genelde sabahlara kadar düşmanla mücadele etti.

Karabağ Savaşı'nda en çok zarar gören köylerden biri de Hocavend bölgesindeki Karadağlı köyüydü. Karadağlı köyü için trajik günler, 1988 yılında Dağlık Karabağ'da Ermeni ayrılıkçı hareketinin ortaya çıkmasıyla başladı. Köylüler, doğup büyüdükleri toprakların her karışını, her taşını elde etmek için mücadele vermiş, onlarca köylü Ermenilerle girilen eşitsiz savaşlarda şehit düşmüştür.

Otobüste birini vuruyorlardı, birini diri diri yakıyorlardı. 17 Şubat 1992'de Ermeni faşistleri, Hankendi'nde konuşlu Sovyet Ordusu'na bağlı 366. Motorize Piyade Alayı'na bağlı paralı askerleri, özellikle de bunların teçhizat ve insan gücünü kullanarak Karadağlı köyünü işgal ederek sivil halkı katlettiler. O esnada 33 köylü öldürüldü, 118 köylü esir alındı. Ermeniler, öldürülen ve yaralanan köylüleri bir kuyuya atıp üzerlerini toprakla örttüler. Toplamda 68 esir alındı, 50 kişi ise büyük zorluklarla esaretten kurtarıldı. Daha sonra 5'i kadın 18 kişi de tedavi edilemez yaralar nedeniyle hayatını kaybetti.

İnsanları kafalarını keserek öldürmek, diri diri gömmek, dişlerini çekmek, aç ve susuz bırakmak, döverek öldürmek gibi vahşice eylemler insanlığa karşı işlenen bir suçtur. Bu soykırım sonucunda iki aileden 4 kişi, altı aileden de 2-3 kişi öldürüldü. Ayrıca 43 aile babalarını kaybetti, bir ailenin her iki ebeveyni de öldürüldü, 146 çocuk yetim kaldı. Karadaglı köyünde toplam 91 kişi, yani her on kişiden biri öldürüldü. Ölenlerden 21'i yaşlı, 10'u kadın, 8'i ise okul çocuğuydu.

Karadağlı katliamının tanığı Şahruz Aliyev, 37 yıl önce yaşanan trajik olayları anımsayarak şunları söylüyor:

“14 Şubat’ta düşman köyü kuşattı ve saldırdı. Güçler eşit değildi, ancak dört gün boyunca kararlı bir şekilde direndik. Cephanemiz bitince Ermeniler bizi esir aldılar. Ermeniler iki yaralıyı olay yerinde vurdular. İki kişi makineli tüfek dipçiğiyle başlarına vurularak öldürüldü. Esaret altında eşi benzeri görülmemiş acılar yaşadık. O günlerin acısı hafızamdan asla silinmeyecek. Tutuklular arasında okul çağındaki çocuklar, kadınlar ve yaşlılar da vardı. Yaşlıları ve kadınları bir arabaya, gençleri de başka bir arabaya koydular. Arabayı "Beylik Bağı" denilen yerde durdurup çok sayıda köylüyü kurşuna dizdiler.

Ölüleri ve yaralıları silo çukuruna atıp üzerlerini toprakla örttüler. "Zaki Bulag"ta iki kişi öldürüldü. Böylece arabayı yol boyunca durdurup tutukluları vuruyorlardı. Sonra bizi Hankendi'ne götürüp soğuk bir bodruma attılar. Sabahın erken saatlerinde Ermeni faşistler 5 esiri götürdüler, bunların akıbeti sonradan öğrenilemedi.

Bunların arasında Vatan kardeşim de vardı. Bizi her gün dövüyorlardı, işkence ediyorlardı. 55 gün sonra halkımız beni esaretten kurtarmayı başardı. Ama ne yazık ki Vatan kardeşim ve birçok köylümüz esaretten geri dönmedi ve çoğunun akıbeti hakkında hiçbir şey bilinmiyor."

Malibeyli, Aşağı Kuşçular, Yukarı Kuşçular, Cemilli, Meşeli, Kerkicahan köylerinde yaşanan katliamların ardından Karadağlı, Ağdaban katliamları ve yüzyılın en büyük trajedilerinden biri olan Hocalı soykırımı yaşanmış, bu katliamlar sonucunda yüzlerce masum soydaşımız katledilmiştir.

Kurban VAHİDOV. Araşdırmaçı-yazar