Dört yıl önce başlayan bir projenin şimdi büyük ve endişe verici boyutları ortaya çıkıyor; İran’da sivil topluma karşı çok katmanlı bir proje. Bu tehlikeli projenin başarısı 1999 yılının Temmuz ayının başında, bu sefer Evin hapishanesinden gelebilir.

Temmuz 2020; Tebriz İstihbarat Dairesi’nin masasında yeni proje

İkinci Karabağ Savaşı’nın başlamasından sadece dört gün sonra Tahran, Tebriz, Urmiye, Zencan, Erdebil, Sulduz, Miyana ve Marağa şehirleri Güney Azerbaycanlıların sokak toplantılarına sahne oldu; Rus silahlarını İran’dan Ermenistan’a kara ve hava yoluyla taşıyan kamyonlara izin verilmesini protesto etmek amacıyla. Bu sokak protestoları Ekim’de tekrarlandı.

Bu sokak protestolarının boyutları emsalsiz değildi; Ancak bu kez farklı bir doğası ve nedenleri vardı. Azerbaycan sivil toplumu, üç aydan kısa bir süre içinde Tahran da dahil olmak üzere farklı şehirlerde en az dört büyük ölçekli sokak protestosu düzenlemeyi başardı. Bu olay İranın güvenlik kurumları için bir alarm ve güvenlik projesinin başlangıç ​​noktası oldu.

Ancak ilerleyen yıllarda İslam Cumhuriyeti açısından durum daha da kötüleşti. Temmuz 1999’dan ve Tahran ve Tebriz’deki üniversite kampüslerine yapılan saldırı olaylarından sonra kendi ağırlıklarındaki İranın protestoların hiçbirine katılmayan Azerbaycanlılar, Ağustos 2021’de bu kez Huzistan’ın susuzluğu protestosuna destekçisi olarak sokaklara çıktılar. Şubat 2023’te Azerbaycan sivil toplumunun gücünün gösterisine sahne oldu.

Hoy depremi mağdurlarına yardım için kampanyaların başlatılması, Azerbaycan sivil toplumunun sosyal yapısının boyutunu eskisinden daha fazla ortaya çıkarmış ve bu sivil topluma karşı iki yıl önce başlayan güvenlik projeleri yeni ve daha geniş bir döneme girmiştir. .

Kasım 2020; hesaplaşma zamanı

Quzey Azerbaycan’ın Karabağ savaşındaki zaferi, İran ile Azerbaycan arasında farklı düzeyde bir gerilimin başlangıcı oldu.

Bu olaydan sonra Azerbaycan Cumhuriyeti, İranın destekçilerine karşı geniş bir kültürel güvenlik planı başlattı. Bu ülkede Şii propaganda medyası yasaklandı ve Azerbaycan’ın güvenlik güçleri çok sayıda İran destekçisini “casusluk” ve “vatana ihanet” suçlamasıyla tutukladı. Güvenlik ve yargı çatışmaları, Ali Hamaney’in temsilcisi ve İran’ın etkili din adamlarından Ali Akber Ojagnejad’ın Azerbaycan’ı terk etmek zorunda kalmasına kadar varmıştı.

İran ancak Azerbaycan’daki destekçilerine yönelik geniş çaplı tasfiyeyi durdurmak için bu ülkenin iki vatandaşını “casusluk” suçlamasıyla İran’da tutukladı. Ama Azerbaycan bu bağlamda işleme girmedi ve İran, Azerbaycan’daki destekçilerine koruma sağlayamadı. Azerbaycan vatandaşlarının tutuklanması olayı güvenlik ve yargı skandalından başka bir sonuca varmadı.

Şubat 2024; Tahran’da İstihbarat Bakanlığı

İkinci Dağlık Karabağ savaşının ardından İran’ın Azerbaycan’a yönelik politikasına ilişkin hükümet içinde gerilim arttı. Seyid Abbas Musavi’nin büyükelçilik görevinden alınması, İran’daki Hüsyniyun grubunun liderlerinin geçici olarak tutuklanması, Azerbaycan’ın Tahran’daki büyükelçiliğine silahlı saldırı yapılması vb. bu gerilimin tezahürleriydi.

Böyle bir durumda İran bir yandan tüm güvenlik, yargı ve propaganda kapasitelerini kullanmasına rağmen vatandaşlarının “Karabağ’ın kurtuluşu” için üç aydır sürdürdüğü sokak gösterilerini engelleyememiş, diğer yandan eşi benzeri görülmemiş bir Azerbaycan’daki destekçilerinin tasfiyesini yaşamıştır.

Ancak İranın, Güney Azerbaycan sivil toplumundan intikam alma zamanı gelmişti. Güney Azerbaycanlıların ikinci Karabağ savaşıyla eş zamanlı protesto gösterileri, İran’da hiçbir zaman bu kadar büyük boyutlara ulaşmamış güvenlik mekanizmalarını harekete geçirdi.

Yaklaşık dört yıl boyunca, Azerbaycan sivil toplumunun itici gücü olan gazetecilerin, aydınların ve sivil aktivistlerin itibarsızlaştırılmasının merkezinde yer alan güvenlik projeleri birbiri ardına hayata geçirildi. Bu projeler çok geçmeden sonuçlarını çıplak haliyle gösterdi…!

2023 kışından itibaren Azerbaycan sivil toplumuna yönelik baskılar yeni bir aşamaya girdi. Bu sefer sıra toplu tutuklamalara geldi. Tutuklamaların ilk dalgası Ağustos ayında başlayıp bu yılın Aralık ayına kadar devam etti; ikinci dalga tutuklamalar ise 2024 Şubat ayı başladı.

Görünüşe göre İran açık yönetim mesajının Güney Azerbaycan sivil toplumunun her kesimine ulaşması için farklı şehirlerden ve hareketlerden aktivistleri kasten tutukluyor.

Ancak Azerbaycanlı sivil aktivistlere yönelik kitlesel tutuklamaların ikinci dalgasında, farklı şehirlerde tutuklandıktan sonra tutuklananlar, Tebriz İstihbarat Dairesi gözaltı merkezi yerine, Evin hapishanesindeki 209 numaralı gözaltı merkezine nakledildi!
Mayıs 2024; Tahran-Toronto treni, İstanbul ve Brüksel istasyonlarında

Bir süre sonra bu vakada düşündürücü bazı olaylar yaşandı. 2024 yılı Mayıs ayından Quzey Azerbaycan milletvekiline suikast düzenleyen sanığın davası görüldü. Bu mahkemede sanıklardan biri, Fazil Mustafa suikastı için Kudüs Gücü’ne bağlı Hüseyniyun grubundan 30 bin dolar aldığını itiraf etti.

Peyman Aref, yalnızca birkaç saat sonra bir YouTube kanalında İran yetkililerinin eski çevirmeniyle röportaj verdi. Garip bir ifadeyle bu eski tercüman kendisini “Azerbaycan Ulusal Hareketi”nin kurucusu olarak adlandırıyor, Quzey Azerbaycan ve Türkiye’ye “casusluğu” şeref olarak tanıtıyordu! Ve son olarak İsrail’in, Güney Azerbaycan’ın sivil toplumuna sızdığını iddia etti!

Birkaç saat sonra Mehrdad Farahmand, Peyman Aref’in videosunu yeniden yayınlayarak Azerbaycanlı sivil aktivistleri bölücülük yapmakla ve İsrail adına casusluk yapmakla suçladı!

Mayıs ayının düşündürücü olaylarının sonu bu değildi. Evin Cezaevi’nde tutuklu bulunan en az sekiz Azerbaycanlı aktivistin suçlamalarının görüşüldüğü mahkemenin ilk oturumunda Hakim Salavati, aktivistlerin suçlamalarına “casusluk”u da ekledi! İlk sorgulamalarda ve davada “milli güvenliğe aykırı eylemde bulunmak” suçlamasıyla suçlanırken!

“Casusluk” suçlaması o kadar inanılmaz ve tuhaftı ki, tutuklanan aktivistlerden onlarca Azerbaycanlı sivil aktiviste kadar hemen bu davaların kamuya açık olarak yapılması için bir kampanya başlattılar.

Casusluk suçlaması İranın dört yıllık güvenlik projesinin son perdesi gibi görünüyor. Bu, Güney Azerbaycan’ın sivil toplumuna yönelik yeni bir baskı düzeyinin başlangıcı olabilir. İran En ağır güvenlik ve adli tedbirlerle sivil faaliyetin maliyetini mümkün olduğu kadar yükseltmeye çalışacak ve aynı zamanda sahte medya ve dezenformasyonun yardımıyla Azerbaycan sivil toplumunu şöyle gösterecektir: Ulusal güvenliğe yönelik dışa bağımlı bir tehdit.

Azerbaycan sivil toplumuna yönelik baskıların göz ardı edilmesinin veya Azerbaycan sivil toplumuna atfedilen suçlamaların İran sivil toplumu tarafından sessiz kalması veya muhtemelen doğrulanmasının sonuçları, İran’daki marjinal merkezin kritik hatalarını ve derinleşen söylem boşluğunu bir kez daha harekete geçirecektir. Temmuz 1999’dan derinleşen, ve muhtemelen İran’ın geleceği açısından geri dönüşü olmayan bir dönüm noktası anlamına gelecektir.

MEHEMMED – TEBRİZ / TURKİSHFORUM – ABDULLAH TÜRER YENER