ESAV Erzurum İktisadi Sosyal Araştırma ve Yardımlaşma Vakfı ERZURUM İÇİN STRATEJİK ÖNERİLER Ekim – 2023/Ömer Faruk KIZILKAYA  Çalışma Grubu Abdullah ACAR Ticaret Bakanlığı – Ticaret Uzmanı Cemil USANMAZ Tarım ve Orman Bakanlığı – Bakanlık Müşaviri Murat AKTAŞ Emekli – Ziraat Mühendisi Konuralp ASLAN Emekli – BAĞ- KUR müdürü Dr. Erkan KUZU Elektrik – Elektronik Mühendisi Nuri KALİ ASKİ – Daire Başkanı Ömer Faruk KIZILKAYA Erzurum Turizm Tanıtım ve Kalkınma Derneği Başkanı Adres: Menekşe 2. Sokak No: 18/11 Kızılay-Ankara 3 Bu Yayın ESAV - Erzurum İktisadi Sosyal Araştırma ve Yardımlaşma Vakfı Tarafından Ekim 2023 Tarihinde Hazırlanmıştır. Ön Söz Erzurum’un ekonomik, sosyal ve kültürel alanında gelişmesine katkı sunmayı amaç edinen vakfımız, çalışmalarını hem başkent Ankara’da hem de yurt sathındaki şubeleriyle hizmet etmeğe devam etmektedir. Tarih boyunca birçok kavim, millet ve medeniyetin hüküm sürdüğü Erzurum, bölgenin siyasi ve iktisadi merkezi olma konumunu hep korumuştur. Erzurum’a faydalı olmayı amaç edinen vakfımız, kurs, seminer, toplantı, panel, çalıştay… vb etkinlikleri günün anlam ve önemine uygun olarak sık sık yapmaktayız. Bu şekli ile hemşerilerimiz arasında tanışma, kaynaşma, yardımlaşma ve birlikte hareket etme ortamı oluşmaktadır. 1997 yılında kurulmuş olan vakfımız, diğer sivil toplum kuruluşları ile bir araya gelerek Erzurum için ortak hareket etmekteyiz. Vakfımızın asli görevlerinden biriside ilimizin gelişmesi için bazı önerilerde bulunmaktır. Bu amaca hizmet etmek için konusunda uzman ve deneyimli olan kişileri bir araya getirerek bir çalışma grubu oluşturulmuş ve “ Erzurum İçin Stratejik Öneriler” adlı bu broşür hazırlanmıştır. Faydalı olacağı temennisiyle herkese saygılarımı sunuyorum. Veysel Karani Aksungur ESAV - Erzurum Vakfı Genel Başkanı    ERZURUM İÇİN STRATEJİK ÖNERİLER Erzurum’un Önemi: Erzurum; MÖ 4900’lü yıllara kadar uzanan köklü tarihi, Kafkaslar ve İran üzerinden Ortadoğu ve Orta Asya için Türkiye’nin geliştirmeye çalıştığı Türk Devletleri Teşkilatı vb. politikaların ve açılımların merkezi olabilecek özelliklere ve konuma sahip olması, tarihi ipek yolunun önemli duraklarından biri olması, doğudan gelebilecek tehlike ve tehditlere karşı adeta bir kale vazifesi görmesi, onlarca medeniyetin hercümerç olduğu, gelip geçtiği bir şehir olmasına rağmen Türk-İslam kültürünü ve medeniyetini hala en iyi yaşayan ve yaşatan, bu yönüyle de ülkemizin manevi bekçisi olma hüviyetine sahip önde gelen illerimizden biri olması, kendine özgü müziği, mutfağı, masalları, aşıkları, ilimde ve maneviyatta öne çıkmış İbrahim Hakkı Hazretleri, Alvarlı Efe gibi kandilleri ile ülkemiz kültürüne en büyük katkıda bulunan sayılı kültür havzalarından biri olması ve daha nice özellikleri nedeniyle özgül ağırlığı çok büyük olan bir ilimizdir. Bu nedenle Erzurum’un hak ettiği öneme kavuşması, nüfusunu koruması, göç vermemesi hatta ekonomik nedenlerle çeşitli illere dağılmış olan Erzurumluların tekrar Erzurum’a dönmesi için devletimizin harekete geçirilmesi gerekmektedir. Unutmayalım ki Erzurum kaybederse Türkiye de kaybeder. Bu meyanda yapılabilecekler aşağıda 25 madde halinde sıralanmıştır.

• Erzurum’a ulaşılmalıdır. - Demir yolu: Ankara Sivas hattı tamamlanmış olan Yüksek Hızlı Tren (YHT) bir an önce Erzurum’a da ulaştırılmalıdır. Hâlihazırdaki kara tren, 20 saat denmesine rağmen Erzurum’a 26 saatte ancak gidilebilmektedir. Bu konu hakkında ilgili makamlar nezdinde Erzurum'un tarihten gelen ve oldukça stratejik olan konumunu ve önemini hatırlatacak faaliyetlerde bulunmak gerekmektedir. Cumhurbaşkanlığının 26 Temmuz 2022 Kararına göre TCDD Genel Müdürlüğü ve TCDD Taşımacılık Genel Müdürlüklerine bölge müdürlükleri ihdas edilmesi kararlaştırılmıştır. Bu bölge müdürlüklerinden birinin Erzurum ilimizde kurulması Demir İpek Yolunu (Bakü – Tiflis – Kars Demiryolu Hattı) canlandıracaktır. İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesini birbirine bağlayarak Erzurum’u Lojistik üs konumuna getirecektir. Binlerce yıldır varlığını sürdüren tarihi ipek yolu üzerinde bulunan Erzurum, lojistik üs konumuna getirildiğinde hem şehrimiz hem ülke ekonomisi kazanacaktır. İhracat ve ithalatta ticarete yön veren Demir İpek Yolunun yansıra İran ve İran üzerinden Afganistan, Pakistan ve Çin’e taşımacılık yapılmaktadır. Yakında açılması beklenen Zengezur Koridoru sadece Türk dünyasını fiziksel olarak birleştirmekle kalmayacak, aynı zamanda Pekin’den Londra’ya uzanan tarihi ipek yolunu hem kara hem de demir 7 yolları ile yeniden canlandıracaktır. Ayrıca bu koridor Suriye güzergâhının kapanması nedeniyle Ortadoğu pazarına ulaşım için alternatif bir imkân da sunacaktır. Öte yandan, 2019 yılında başlatılan turistik amaçlı Doğu Ekspresi’nin Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın tanıtım ve katkılarıyla Erzurum’a daha çok turist gitmesini sağlayabileceği açıktır. Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı ile görüşmeler yapılmasında fayda vardır. - Kara yolu: Kara yolunun bazı kesimleri kısmen bozulmuş olsa da nispeten iyi durumdadır. Ancak, yıllardır devam eden Kop, Kırık ve Dallıkavak ve Tekman tünel çalışmalarının bir an evvel bitirilerek hizmete alınması Erzurum’un çevre illerle mesafesini kısaltacak, bölgedeki hareketliliği artıracaktır. Özellikle, Tekman tünellerinin faaliyete geçirilmesi, güney iller ile irtibatı kolaylaştıracak hayvancılık için lojistik ve ticari öneme sahiptir. Ayrıca, hala asfaltı olmayan köylerimiz bulunmaktadır. Zor iklim koşullarında bu asfaltsız yollar sık sık bozulmakta, sonuç olarak hem ulaşım sekteye uğramakta hem de devlete sürekli ek maliyetler çıkmaktadır. Asfaltı olmayan köy kalmamalıdır. Diğer taraftan, yol boyunca sık sık karşılaşılan hız sınırlamaları hem ulaşımı zorlaştırmakta hem de vatandaşlarımızı gereksiz birçok cezaya maruz bırakmaktadır. Bu hususun da tekrar gözden geçirilmesinde yarar vardır.

Hava yolu: Bazen sefer sayısı yetersiz kalabilmektedir. Uçak bilet fiyatları ise el yakmaktadır. Bu konuda iyileştirici önlemler alınmalıdır. Ayrıca, Erzurum havaalanına Bölgesel Uluslararası Hava Limanı statüsü kazandırılması büyük önem arz etmektedir. Zira Erzurum’a dışarıdan ne kadar ziyaretçi gelirse Erzurum ekonomisi o kadar olumlu etkilenecektir.

• Erzurum’un Ar-Ge, bilişim ve yazılım merkezi yapılması kalkınma açısından çok önemlidir. Soğuk iklimi ve taşıma maliyetleri nedeniyle sanayi yatırımcılarının uzak durduğu Erzurum’da etnik yapıyı bozmadan nitelikli iş gücü istihdamı sağlamak ve kg değeri yüksek katma değerli ürünler üretilebilmek için teknolojik projelerin hayata geçirilmesi çok önemlidir. Yatırımcıların sorun ettiği iklim şartları, hammaddeye ve pazara uzaklık gibi konular yazılım, bilişim, siber güvenlik, veri merkezi vb. projeler ile aşılabilecektir. Zira yazılım ürünleri için soğuk iklimden etkilenme ve taşıma maliyeti bulunmamaktadır. Ayrıca, soğutma maliyetlerinin yüksekliği nedeniyle Google, Equinix ve Yandex gibi dev Bilgi Teknolojileri firmaları verilerini depolamak için Finlandiya gibi soğuk ülkeleri tercih etmektedirler. Soğuk iklimi sebebiyle Erzurum da Türkiye’nin veri depolama bölgesi olmaya çok müsaittir. Veri depolama merkezlerinin Erzurum’a kurulması devlet yetkilileri tarafından teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.

Ülkemiz sanayisinin lokomotifi haline gelen Savunma Sanayi atılımlarından Erzurum’un da pay sahibi olması için Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi öncülüğünde Savunma Sanayi Başkanlığı, TUBİTAK, Erzurum ATA Teknokent gibi kuruluşların ortaklığında bir veya birkaç yazılım/bilişim firması kurulması ve yerli milli yazılımların Erzurum’da yazılması sağlanmalıdır. Atatürk Üniversitesi, Erzurum Teknik Üniversitesi ve Erzurum ATA Teknokent, ilde rekabetin ve bölgesel gelişmenin, Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetlerinin desteklenmesi açısından etkili kurumlardır. Atatürk Üniversitesi 2014-2023 yılları arasında Bilgisayar Mühendisliği ve Elektrik-Elektronik Mühendisliği bölümlerinden 1620 mezun vermiştir. Ayrıca Atatürk Üniversitesinde 60 kişi kontenjanlı yazılım mühendisliği bölümü 2021 yılında öğrenci almaya başlamıştır. Nitelikli personel istihdamı ve kalkınma için böyle bir şirket Erzurum için hayati önem taşımaktadır. TÜBİSAD “Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2022 Yılı Pazar Verileri ve Trendleri” Raporuna göre Türkiye bilgi ve iletişim teknolojileri sektörünün büyüklüğü 409 milyar TL’lik hacme ulaşmıştır. Gartner, Inc. Firması tarafından yapılan son tahmine göre, dünya çapındaki BT harcamalarının 2023’te toplam 4,6 trilyon ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. 3.) Erzurum güneş enerjisi ve HES yatırımları için uygun bir araziye ve iklime sahiptir. Çat, Tekman, Karayazı ve Hınıs ilçelerinin global radyasyon değerleri (KWh/m2 ) yıl boyu Erzurum il ve Türkiye ortalamasının üzerinde olup, uygun arazi varlığı açısından yüksek potansiyele sahiptir. Erzurum’un global güneş radyasyon dağılımları ve güneşlenme süreleri, yüksek rakım, yerleşim birimlerinden ve kirlilikten uzak, açık bir gökyüzü, geniş arazilerin varlığı vb. nedenler ilde güneş enerjisi yatırımları için elverişli bir ortam oluşturmaktadır. Tarım arazilerine zarar vermeden Erzurum’da belirlenecek arazilerin endüstri bölgesi ilan edilmesi durumunda, yatırım sürecinin önemli bir aşaması olan ÇED raporu ve diğer izinlerin alınması, yatırımcı için bir engel olmaktan çıkarılmış olacaktır. Dolayısıyla, yatırımcı açısından ortaya çıkabilecek ve yatırım sürecinde gecikmelere ve kayıplara neden olabilecek birçok teknik ve ekonomik riskin ortadan kaldırılmasına olanak sağlayacaktır. Erzurum’da mevcut su kaynakları üzerine 24 adet HES (Hidroelektrik Santral) kurulmuştur. Toplam 753,7 MW Kurulu güce sahip olan bu santrallar Türkiye HES Kurulu gücünün %1,04’ünü oluşturmaktadır. Erzurum’da HES yatırımı yapmak üzere 50 lisans alınmıştır. Bu alanda yapılacak çalışmalar ve destekler ile enerji maliyeti azalacak, yatırımlar cazip hale gelebilecektir. 4.) Erzurum’a Doğu Anadolu Serbest Bölgesi ve Lojistik Köy kurulması gerekmektedir. 1996 yılında faaliyete geçen ve yetersiz faaliyet nedeniyle 2009’da lağvedilen Doğu Anadolu Serbest Bölgesi yeniden açılmalıdır. Ancak bu defa işletmesi DASBAŞ firmasının aksine mali gücü yeterli ve bu konuda yetkin bir firmaya verilmelidir. Lojistik köy: Erzurum’un üç ulaşım yolunun (demir, kara, hava) kesiştiği noktada olması bölgede kurulması planlanan lojistik köy ile bölge lojistik merkezi olma özelliği desteklenmelidir. Tarih boyunca Doğu Anadolu’nun kalbi durumunda olan Erzurum’un diğer illere sağlayacağı lojistik destek ile hem kendi ekonomisini hem de çevre illerin kalkınmasına katkıda bulunacağı aşikârdır. Erzurum’da 2 Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Ne var ki 2. OSB’nin zemininde teknik olarak tespiti yapılan ve beklenmeyen sorunlar olduğu görülmekte, sanayi bölgesine yatırım yapacak yatırımcıları ağırlamakta zorluklar yaşanmaktadır. Anlaşmaları imzalanmış bulunan 2.Organize Sanayi Bölgesinin 3’ncü etabı olacak stratejik konumdaki Aziziye İlçesinde Şeker Fabrikası karşısında bulunan askeri birliğin bulunduğu yerin (1,5 milyon metre kare) bir an önce faaliyete geçirilmesi yatırımcılar açısında çok önemli olacaktır.  Ayrıca, Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgeleri kurulmalıdır. 5.) Akyaka Sınır Kapısının tekrar açılması sağlanmalıdır. Akyaka Sınır Kapısı Kars ilinin en doğusunda yer alan Akyaka ilçesinde bulunmakta olup, Nahcivan üzerinden tüm Türki cumhuriyetlere ve Çin’e kadar gidecek eski ipek yolu olan demiryolu sınır kapısıdır. Bu kapının yeniden açılması bölge ticaretini canlandıracak, Erzurum’u tarihi ipek yolunun eskiden olduğu gibi önemli merkezlerinden biri haline getirecektir. (1. Maddeye ilave) 6.) Erzurum sınır ticareti avantajına sahip iller kapsamına alınmalıdır. Özellikle jeostratejik açıdan Kafkasya bölgesinin Anadolu sahasına girişinde, tam orta noktada bulunan ve jeopolitik yönden Türkiye’nin muhkem kalesi durumunda olan Erzurum’un güçlü durması Anadolu’nun sigortası olması anlamına gelmektedir. Bu sebeple Kafkas ülkeleri (Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan…) ile ülke ticaretinin artması amacıyla sınır ticaretine yatırım yapılmalı, bu ülkelerle ticaret hacmi artırılmalı, Erzurum da bu ticaretin merkezi olmalıdır. Erzurum, başta da ifade ettiğimiz gibi oluşturulacak merkezlerle bölgeye lojistik ve teknik destek verebilecek potansiyele sahiptir. 7.) Erzurum’da önemli bir turizm potansiyeli mevcuttur. Erzurum’da turizm halen büyük ölçüde kış turizmi ile sınırlıdır. Turizmin daha çok gelişmesi ve farklı alanlara yayılması için ilave çalışmalar yapılmalıdır. Bu çalışmalar ilçeleri de kapsamalıdır. Çalışma yapılacak diğer turizm alanları: - Tarih-Kültür: Erzurum Pasinler Savaşı ile tarihimizi başlattığımız önemli bir şehir olmasının yanında yapılan keşiflerle 1048 yılından önce de Müslüman olmayan Türk boyları tarafından yurt edinilmiş bir şehirdir. Bu özelliğini ortaya çıkaracak önemli eserler ve noktalar tespit edilmiştir. Müslüman Türklerin gelişiyle de hem mimari eserler hem de askeri yapılar ile tarih ve kültür yönünden büyük kültürel birikime sahip olmuştur. Medrese ve camiler, han ve hamamlar, meskenler, kale ve tabyalar, savaş alanları gibi tarih ve kültür ögeleri ziyarete açılabilir, Erzurum kültürü tanıtılabilir. - İnanç: Erzurum, bağrında sakladığı birbirinden değerli din âlimleri ile (Alvarlı Efe, Abdurrahman Gazi, Habib Baba, Umudum Baba, Davut Baba, Hacı Ahmet Baba, Toparlak Baba vb.) medreselerde yetişen öğrencileri sayesinde bölgenin maneviyatına çok büyük hizmetler sunmuştur. Tanıtımlarının yapılması turist çekilmesi açısından önemli olacaktır. Trekking: Anadolu’nun zirvesi durumunda olan Erzurum yüksek rakımda birbirinden güzel yaylalarıyla yayla turizmine ve trekking faaliyetlerine ev sahipliği yapabilecek potansiyele sahiptir. Bu yaylalar özellikle kamp merkezleri haline de getirilebilir. Meraklılarına eşsiz maceralar yaşatırken yerel halka da yöresel ürünlerini pazarlama imkânı verecektir. Bu vesile ile köylerde de hem kültürel kaynaşma hem de kalkınma sağlanacaktır. - Sağlık: Eskiden beri Erzurum, Atatürk Üniversitesi Araştırma Hastanesi ile Diş Hekimliği Fakültesi ve diğer hastaneleri nedeniyle bölgenin sağlık merkezi durumunda olmuş, ciddi hastalıklarda bölge illerden insanlar şifa aramak amacıyla Erzurum’un yolunu tutmuştur. Şehir Hastanesi de ciddi bir potansiyele sahiptir. Erzurum’da kurulacak özel hastaneler de Erzurum’un bu özelliğini ve konumunu güçlendirecektir. Erzurum, organ nakli de dâhil birçok hastalığa müdahale edilebilen bir hastane potansiyeline sahiptir. Sağlık turizmi açısında Özel hastane yapımına öncelik verilmesi gerekmektedir. Özel hastane için şehir dışına dahi gidilmektedir. Bu durum tersine çevrilmelidir. - Ornitoloji: Erzurum, 311 çeşit kuş türünün gözlemlenebildiği bir şehirdir. Bunun yanında 264 çeşit kelebeğin gözlemlenebildiği bir şehir olması; birçok bitki türünü barındırması da manzara fotoğrafçılarının dikkatini çekecektir. Termal turizm: Erzurum önemli bir termal kaynak potansiyeline sahiptir. Erzurum Ovasında 4, Çat’ta 2, Tekman’da 1, Pasinler’de 3, Olur’da 1, Horasan’da 1, Köprüköy’de 1 olmak üzere termal kaynaklar mevcuttur ve bunların bir kısmı tesis olarak bir kısmı da tesis olmaksızın insanların istifadesine açıktır. Bu durum geliştirilebilir ve hem termal oteller üzerinden sağlığa takviye sağlanabilir hem de termal sulardan elektrik üretimi, balıkçılık, tarım gibi konularda istifade edilebilir. - Sinema: Özellikle Uzundere, Tortum şelalesinin bulunduğu kanyon dizi ve film çekimleri için çok elverişlidir. Tarihi filmler için tabyalar kullanılabilir, Erzurum’da 19 tabya, bu amaçla kullanılabilir durumdadır. Hınıs Kanyonu, Narman Peribacaları ve orijinalliğini koruyan köyler film platosu olarak kullanılabilir. 8.) Turizm için Kurtuluş Tarihi Müzesi kurulması değerlendirilmelidir. Erzurum’un kurtuluş tarihimizdeki kilit rolü herkesin malumudur. Öte yandan Türkiye’de Kurtuluş savaşını bütün boyutları, kahramanları ile içeren bir Kurtuluş Tarihi Müzesi bulunmamaktadır. Sadece bir kısım yazışmaları ve resimleri ihtiva eden eski TBMM binası ve Erzurum’da Kongre Binası bulunmaktadır. Oysa Amerika’da Washington’daki Amerikan Tarihi Müzesi gezildiğinde Amerikan tarihi ile ilgili yerlilerle yapılan savaşlardan tutun da iç savaşa kadar Amerikan 16 tarihini ilgilendiren her türlü olayın bilgi, belgeleri, o dönem kullanılan eşyalar, silahlar, alet edevat, dönemin kahramanlarının balmumu heykelleri ile adeta yaşayan bir tarihin gözler önüne serildiği görülecektir. Bu boyutta ve kapsamda bir Kurtuluş Tarihi Müzesi ülkemiz için de elzemdir. Bu müzeyi en çok hak eden de Erzurum’dur kanaatimizce. Böyle bir müze hem Türk tarih ve kültürüne ciddi katkıda bulunacak, hem gençlerimizin çocuklarımızın bu ülkenin ne zor şartlarda elde tutulduğunu anlamalarına ve milli şuur kazanmalarına vesile olacak, hem de Erzurum Ekonomisine ciddi katkılarda bulunacaktır. Çanakkale Şehitliği’nin restorasyonundan sonra ne kadar yerli ve yabancı turist çektiği, okulların ve belediyelerin Şehitliğe turlar düzenlediği dikkate alındığında benzer bir faaliyetin Erzurum’da kurulacak bu müze için de geçerli olacağı ve bu faaliyetlerin Erzurum ekonomisine büyük katkıda bulunacağı açıktır. 9.) Erzurum ili, metalik maden ve endüstriyel hammadde yatak ve rezervleri bakımından önemli bir potansiyele sahiptir. Son zamanlarda Olur ilçesinde bulunan altın madeni, Pasinler ilçesinde bulunan ve dünyada benzeri olmayan mavi mermer gibi MTA tarafından tespit edilmiş 117 çeşit madene ev sahipliği yapan Erzurum rezerv bakımından zengin olan madenler bakımından da değerlendirilmelidir. Bir zamanlar altın piyasasına yön veren Taş Mağazalar, eski önemine 17 kavuşturulmalıdır. Oltu taşı, takı konusunda adını dünyaya duyurmuşken Erzurum, bu konuda diğer taşlarla (bölgede birçok taş mevcuttur) takı konusunda Türkiye markası olabilecek potansiyele sahiptir. Öte yandan, araştırmacı-yazar Reşat Coşkun’un iddialarına göre İngilizlerin Osmanlı Devleti’nde yaptıkları gizli petrol araştırmalarında Musul-Kerkük, Hicaz, Hazar, Erzurum-Pasinler, Erzurum-Tercan ve Van Gölü havzalarında zengin petrol yatakları olduğunu tespit ettiklerine dair belgeler bulunmaktadır. Erzurum’da yer alan İngiliz konsolosluğunun İngiltere’ye yazdığı bir mektupta Erzurum’da belirledikleri madenler arasında petrolü de saymaktadır. İngilizler tarafından Musul’da ve hazar havzasında bulunan petrolleri İngilizler işletmeye açmıştır. Bu iddia bölgede inceleme yapan, Pasinler ve Horasan civarında kapatılan kuyuları bizzat müşahede eden ve halen Atatürk Üniversitesinde görevli jeoloji mühendisi Prof. Ekrem Kalkan tarafından da doğrulanmış olup, konu hakkında istenirse kendisinden detaylı bilgi alınabilir. Devletimizin enerji faturası malum. İthal enerjiye bağımlılığımızı azaltmak için son yıllarda nasıl ciddi bir çaba içerisine girdiğimiz bilinmektedir. O halde Erzurum ve civarında petrol olup olmadığı hususu Enerji Bakanlığı, Atatürk Üniversitesi ve TPAO iş birliğiyle ciddi bir şekilde ele alınmalı ve varsa çıkarılması için gerekli işlemler derhal başlatılmalıdır. 10.) Erzurum tarımına önem verilerek alt yapısı güçlendirilmelidir. - Erzurum da tarım, halkın geçimini temin ettiği bir sektördür. Nüfusun önemli bir kısmının istihdam alanıdır. İlimizin ekonomisi Tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Erzurum’un tarım ekonomisinin %64’ü hayvansal üretim, %36’sı ise bitkisel üretimden oluşmaktadır. Halkımızın önemli bir ekseriyetinin 1. derecede geçim kaynağı tarımdır. - Erzurum hayvan varlığı açısında Türkiye'nin en önemli ilerinden birisidir. İlin toplam 801.591 büyükbaş ve 1.002.118 küçükbaş hayvanı bulunmaktadır. Büyükbaş hayvan sayısı bakımında Türkiye’de 2. Sırada yer almaktayız. İlde ‘’ Hayvancılık Konulu Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgesi’’ kurulmalıdır. - İlde arazi varlığının % 63 ’ü olan 1.592.963 hektar Çayır ve mera arazilerinden ibarettir. Hayvanların kaba yemleri bu kaynaktan karşılanmaktadır. Çayır otu ile saman hem il içinde hem de il dışına alınıp satılmakta ve pazarı oluşmaktadır. Çiftçilerin zarar etmemesi için Erzurum merkez olmak üzere bölgeye hitap eden ‘’Ot ve Yem Borsası’’ kurulmalıdır. - Türkiye’deki süt üretiminin % 4,4’ünü üreten Erzurum, ülkedeki üretimde 2. sırada yer almaktadır. Erzurum’da hayvancılığın kârlı bir sektör haline gelmesi için hayvansal ürünlerin iyi değerlendirilmesi gerekiyor. Pazarlama sorunu 19 olması sebebiyle mevcut sütün ancak % 20’si sanayiye gitmektedir. İlimizde halen 982.634 ton süt üretilmesine rağmen Modern bir süt fabrikası bulunmamaktadır. - Sektörün talep ettiği Damızlık Düve ihtiyaçlarının bir kısmı bazı yıllarda Yurtdışında ithal edilerek karşılanıyor. Bu da ülkemizdeki hayvancılığın gelişmesi için sürdürülebilir bir yol değildir. Bunun yerine ülkemizin ihtiyacını karşılamak üzere Erzurum merkez il seçilerek Damızlık Düve Üretim Merkezi haline getirilmelidir. Bu şekliyle ülkemizin damızlık hayvan temini Erzurum’a kurulan ve burada yetiştirilen bu tesisinden karşılanabilir. - Hayvan ıslahı son yıllarda oldukça önem kazanmıştır. Erzurum ve çevresinde suni tohumlama için gerekli olan malzemeleri (Azot Gazı, Sperma…) üretecek birim bulunmamaktadır. Halen Erzurum dâhil bölgenin ihtiyacı Ankara- Lalahan’dan karşılanmaktadır. Çevre illerinde ihtiyacını karşılamak üzere Erzurum’a ‘’Suni Tohumlama Üretim Merkezi’’ kurulmalıdır. - Erzurum’un bazı ilçeleri mikrokilima özeliğine sahiptirler. Elma, Armut, Vişne, Ceviz, Kiraz, Dut, Erik vb. bazı meyveler için uygun ortam olmasına rağmen ilde meyvecilik gelişmemiştir. Başta Çoruh vadisi olmak üzere Erzurum’a uygun katma değeri yüksek meyvelerin üretimi artırılmalıdır. Bu alanın geliştirilmesi gerekir. Halen meyve fidanı temini başka ilerden karşılanmaktadır. Bunun için yöreye uygun 20 çeşitlerin yetiştirildiği ‘’ Erzurum Meyve Fidanı Üretme Tesisi’’ kurularak çiftçilerin fidan ihtiyacı yerinde karşılanmalıdır. - İspir, Hınıs ve Narman fasulyesi Erzurum'un Marka ürünleri olarak tescillendi. İspir, Hınıs ve Narman fasulyesinin üretimi daha da artırılarak Tarım ve Orman Bakanlığınca verilen % 50 hibe desteği ile belirtilen ilçelerde Bakliyat Eleme, tasnif ve Paketleme Tesisleri kurulmalıdır. - Erzurum’da toplam tarım alanı 4.800.343 dekardır. Bunun 605.548 dekarı işlemeyen tarım arazisi olarak boş bırakılmıştır. Başka bir ifade ile ilin tarım arazilerinin % 13 hiç işlemeden her yıl boş bırakılıyor. Bundan göçlerin etkisi fazladır. İlde mevcut tarım arazilerin ancak % 3’ü sulanmaktadır. Yine ekonomik olarak sulanabilir arazi miktarı 276.248 hektar olmasına rağmen bu alanın ancak % 49’ü olan 135.002 hektarı sulanmaktadır. Su kaynakları bol olan Erzurum’da suyun tarım alanlarına yeterince ulaşmadığı görülüyor. Bitkisel üretimdeki verim artışı için suluma suyunun tarla içi hizmetleriyle birlikte tarım alanlarına getirilmesi gerekiyor. İlde Kooperatif sayısı 117 adet olup bunların 101 adedi Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 15 adedi sulama Kooperatifi ve 1 adedi Pancar Ekiciler Kooperatifi olup üye sayıları 14.628 kişidir. Diğer illere nazaran Erzurum’da kooperatifçilik yeterince gelişmemiştir. Bunlara ağırlık verilmelidir. 21 11.) Erzurum, sahip olduğu zengin bitki örtüsü / florasıyla arıcılık açısından oldukça yüksek bir potansiyele sahiptir. - Türkiye’nin 4. büyük ili olan Erzurum, yüzölçümü ve mera alanları genişliğinin yanı sıra, meraların ülkemizin diğer bölgelerine oranla daha az tahrip olması ve çok fazla kimyasal kirliliğe maruz kalmamış olması gibi önemli avantajları bulunmaktadır. Kimyasal gübre ve ilaç kullanımının az olması organik tarım açısından avantaj sağlamaktadır. Bunun yanı sıra organik hayvancılık ve arıcılık açısından da büyük önem arz etmektedir. Özelikle göçün önlenmesi için bu sektör desteklenmelidir. Hem hayvancılık hem de arıcılık için çok zengin flora bulunmaktadır. Halen 155.862 adet kovan ve 2.856 ton bal üretiliyor. Erzurum bal üretiminde Türkiye’nin % 1,2’lik payına sahip olup 9. Sırada yer alıyor. Arıcılık hem Türkiye çapında hem de Erzurum özelinde daha çok desteklenmelidir. 12.) Erzurum’a Hipodrom Yapılmalıdır. Bir Ata sporu olan Cirit yarışları halen ilimizde geleneksel olarak devam etmektedir. Diğer at yarışlarını da kapsayacak şekilde Erzurum merkez ilçelerinin birinde Hipodrom Tesisi açılmalıdır. Türkiye'de, İstanbul, Ankara, İzmir, Diyarbakır, Şanlıurfa, Bursa, Kocaeli, Adana ve Elazığ olmak üzere 9 ilde hipodrom bulunuyor. Bu listeye Erzurum’da girmelidir. 13.) Söylemez Barajı inşaatının ödenekler artırılarak hızlandırılması gerekmektedir. Erzurum ili Köprüköy İlçesi Sınırları dâhilinde, Aras Nehri Üzerinde, Erzurum – Muş – Varto Karayolunun Yaklaşık 89. km'sinde yer alan ve yaklaşık 35.000 ha. (350.000 Dekar) tarım arazisini sulayacak olan barajın bir an önce tamamlanması sağlanmalıdır. 14.) Kenevir bitkisinin yetiştirilmesi ve pazarlanması için gerekli girişimler yapılmalıdır. Bölgede; başta kanser olmak üzere pek çok hastalığa faydası bilinen, ayrıca tekstil gibi sanayinin birçok dalında kullanım alanı bulunan kenevir bitkisinin yetiştirilmesi ve pazarlanması için gerekli girişimler yapılmalıdır. Erzurum korunmuş doğası ve barındırdığı birçok tıbbi ve aromatik bitki ile alternatif tıp konusunda desteklenecek potansiyele sahiptir. 15.) Erzurum’un hastalıklardan ari patates tohum üretim merkezi olmasının sağlanması gerekmektedir. Soğuk iklimin tohumlardaki hastalık riskini azaltması, Erzurum’u patates tohum merkezi olma konusunda avantajlı kılmaktadır. 1938 yılında Erzurum’da Atatürk’ün emriyle kurulan Tohum Islah İstasyonu 1959 yılında Ziraat Fakültesine devredilmiştir. Erzurum sertifikalı yem bitkileri ve patates tohumculuğunda bölgesinde önemli bir üretim merkezi olmalıdır. Hastalıklardan Ari Bölge olan Erzurum’da, 23 sertifikalı patates ve yem bitkileri tohumunun üretim merkezi haline getirerek Ülkemiz ihtiyacının önemli bir kısmı buradan karşılanmalıdır. İlimiz şartlarına en uygun patates çeşitleri olan “Marfona, Granola ve Slaney” çeşitlerine ağırlık verilmelidir. 16.) Coğrafi işaretli ürünlerimiz için tanıtımlar teşvik edilmelidir. Coğrafi İşaretli Ürün belgesini almış ürünlerimizin marka tanıtımı yapılmalıdır. Ülkemizde Gaziantep ve Konya’dan sonra en fazla Coğrafi İşaret Belgesine sahip olan il Erzurum’dur. Üçüncü sırada bulunan Erzurum’un Türk Patent ve Marka Kurumundan alınmış 53 adet ürünün coğrafi işareti bulunuyor. Bu ürünlerimizin ulusal hatta uluslararası tanıtımı yapılmalıdır. Henüz coğrafi işaret almamış ürünlerimizin ise söz konusu işareti alması için gerekli girişimler yapılmalıdır. 17.) Vergi avantajı sağlanması gerekmektedir. Erzurum’un zor kış şartları ve önemli pazarlara, limanlara uzaklığı nedeniyle yatırımcılar için cazip olmadığı malumdur. Bu dezavantajlı durumu tersine çevirmek için Osmanlı döneminde Erzurum’da faaliyet gösteren esnafa ve ticaret erbabına sağlanan vergilerde “kazanç indirimi” uygulaması yahut elektriğin daha düşük fiyatla verilmesi ve bunun gibi hususlar değerlendirilmelidir. 18.) Yeni konsolosluklar açılması için çalışmalar yürütülmelidir. 1946 yılında Erzurum’da 11 ülkenin konsolosluğu varken hali hazırda sadece İran konsolosluğu kalmıştır. Başta komşu ülkeler olmak üzere diğer ülkelerin de Erzurum’a Konsolosluk açması Erzurum ekonomisini canlandıracaktır. 19.) Bölge müdürlükleri açılması için çalışmalar yürütülmelidir. Birçok kurumun bölge müdürlükler Erzurum’dan taşınmıştır, bu Bölge Müdürlüklerinin yeniden açılması için Erzurum milletvekilleri ve başta Erzurum Valisi olmak üzere siyasiler ve bürokratlar çalışma yapmalıdır. 20.) Erzurum’un daha fazla teşvik alabilmesinin sağlanması gerekmektedir. Halen 5. Teşvik bölgesi kapsamında olan Erzurum, daha fazla destek alabilmesi için, 6. Teşvik bölgesi kapsamına alınmalıdır. 21.) Üniversitelerin tanıtılması gerekmektedir. Üniversitelerin halkla, sanayi ile ve çiftçilerle daha çok iç içe olması ve atılımda öncü olması gerekmektedir. Ayrıca, Atatürk Üniversitesi yönetimi mutlaka Atatürk Üniversitesi Mezunları lobisi oluşturmak için çeşitli etkinlikler ve kaynaşma organizasyonları yapmalıdır. Bu şekilde ilgi ve bilinirlik artırılmalıdır. Etkin görevlerde bulunan kişiler çeşitli 25 etkinliklerle Erzurum’a davet edilmeli ve basın yayın organları, sosyal medya üzerinden servis edilerek Atatürk Üniversitesi görünür kılınmalıdır. Vakıf Üniversiteleri kurulması için girişimler başlatılmalıdır. Vakıf Üniversitesi kurmak isteyenlerin önündeki bürokratik engeller kaldırılmalı, kurulmasında yardımcı olunmalı ve teşvik edilmelidir. 22-Erzurum’un hem yabancılar için hem de şehir halkı için daha cazip olması, göçün önlenmesi bakımından daha çok sosyal yaşam alanlarına ihtiyacı bulunmaktadır. Hem yabancı öğrenciler hem de şehir halkı için daha cazip olması, göçün önlenmesi bakımından Erzurum’da daha çok sosyal yaşam alanlarına ihtiyacı bulunmaktadır. Eğitim kurumlarındaki ve genel olarak il merkezindeki sosyal, kültürel, sportif, bilimsel faaliyetlerin ve faaliyet alanlarının yetersizliği yaşam kalitesini düşürmekte, bu da göçe sebep olmaktadır. Tersine beyin göçüne ve nitelikli insan kaynağının Erzurum’a dönmemesinde sosyal alan eksikliği önemli bir yer tutmaktadır. 23.) Erzurumspor şehrin tanıtımına yardımcı olmaktadır, desteklenmelidir. İlk kuruluşu 29 Ocak 1968 tarihinde dayanan Erzurumspor, 2005 yılında Erzurumspor Futbol Kulübü adıyla tekrar kurulmuştur. Erzurumspor mevcut durumda 1. Ligde  mücadele etmektedir. Şehrin tanıtımı açısından tekrar Süper Lige çıkması iyi olacaktır, bunun için Erzurumlu siyasetçi, bürokrat ve iş adamları tarafından gerekli desteklerin verilmesi çok önemlidir. 24.) Radyo ve televizyon yayınlarına önem verilmelidir. Bu çerçevede Erzurumlu entelektüeller bir araya gelerek Erzurum’u merkez alan bir dizi, Erzurum fıkralarını esas alan bir komedi programı, Erzurum çocuk oyunları ve masallarını canlandıracak bir çocuk programı yapılması için çalışmalar başlatmalıdır. 25.) Erzurum odaklı sanat ve basın-yayın faaliyetlerine; edebiyat, tarih ve kültür araştırmalarına özel önem verilmelidir. Ömer Faruk KIZILKAYA