Rapor: tüm dünya genelinde Uygurların hapsedilme oranı en yüksek. Çin genelinde hapsedilenlerin üçte biri Uygurlardır ve her 26 Uygurdan biri hapse atılmıştır. Bunun dışında yine milyonlarca Uygur toplama veya çalışma kamplarında işkence çekiyor.

Bir Uygur savunuculuk grubu olan Uygur İnsan Hakları Projesi’nin (UHRP) 25 Nisan tarihli raporuna göre, Doğu Türkistan’da her 26 Uygur’dan biri parmaklıklar ardında ve bu oran dünyanın en yüksek hapsedilme oranıdır.

Bu savunuculuk grubu, Uygurlar ve diğer Türki halkların 100.000 kişi başına 3.814 kişi ile Çin’in 100.000 kişi başına 80 olan genel oranından 47 kat daha yüksek bir oranda hapsedildiğini belirtti. Bu oran ayrıca, dünyanın bilinen en yüksek (100,000 kişi başına 1,086) hapsedilme oranına sahip olan El Salvador’dan da üç kat daha fazla.

Grubun tahminlerine göre 2022 yılı itibariyle 578.500 Uygur ya da diğer Türk kökenli kişi hapisteydi ve muhtemelen şu an bu rakam daha da yüksek olabilir. Bunlar sadece hapse atılanların sayıları olup, Çin’in eğitim merkezi olarak adlandırdıkları toplama veya çalışma kamplarına hapsedilen milyonlarca Uygur bu rakama dahil edilmemiştir.

ÇİN’DEKİNE ORANLA DAHA FAZLA İNSAN HAPSEDİLİYOR
Uygurlar Çin’in toplam nüfusunun sadece %1’ini oluşturmalarına rağmen, Uygurlardan hapsedilenlerin oranı tüm sayının 34%’nı oluşturuyor. Bu, Çin’de toplam hapsedilenler nüfusunun üçte birinden biraz fazlasına tekabül ediyor.

Hapisteki Uygurların önde gelenlerinden biri, Aralık 2018’de “bölücülük” suçundan hüküm giyen ve ömür boyu hapis cezasına çarptırılan Uygur folklor uzmanı ve etnograf Rahile Dawut. Bir başka örnek de emekli bir Uygur doktor Gülşan Abbas. Eylül 2018’de başka bir akrabasıyla birlikte ortadan kaybolduktan sonra “terörizm” suçlamasıyla uzun bir hapis cezasına çarptırıldı.

Bir diğer örnek ise aslından Keriye nahiye yazarlar birliğinde araştırmacı ve yazar olan Abduhalik Mettursun. İki çocuk babası Abduhalik, 2017 toplama kampına alındıktan sonra düzmece mahkeme kararıyla suçsuz yere hapse atıldı ve halen haber alınamıyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı, Dawut ve diğer Uygur aydınlarının Uygur kültür ve geleneklerini koruma ve sürdürme çalışmaları nedeniyle haksız yere hapsedildiklerini söyledi.

Raporun bulguları, cezai sanıkları kovuşturan Sincan Yüksek Halk Savcılığı’nın yıllık raporlarından elde edilen verilere ve Çin Adalet Bakanlığı’nın web sitesinde yayınlanan ve 2017-2022 dönemini kapsayan bilgilere dayanmaktadır. Bu dönemde, Sincan’daki her 26 Uygurdan veya diğer Türk etnik kökenlilerden biri hapsedilmiştir.

Hapsedilenlerin çoğu, gençken Kuran okumak veya başkalarına öğretmek gibi İslam’ı uygulamakla ilgili suçlardan mahkum edildi.

Raporu kaleme alan UHRP kıdemli araştırmacısı Ben Carrdus, Doğu Türkistan’daki gerçek durumun daha da kötü olabileceğini söyledi.

Bunların sadece hapse atılmış insanlar olduğunu, toplama kamplarında tutulan insanları kapsamadığını belirten Carrdus, Çin hükümetinin mesleki eğitim merkezleri olduğunu söylediği yerlerde keyfi olarak tutulan tahmini 1,8 milyon Uygur ve Türk kökenli bireylerin bulunduğuna da dikkat çekti.

Aslında bu kamplar Uygurların siyasi telkinlere ve işkence, kadınların zorla kısırlaştırılması ve zorla çalıştırma gibi ağır insan hakları ihlallerine maruz bırakıldığı yerlerdi.

Carrdus, Çin’in yasalarla yönetildiğini söylediğinde, bunun aslında yasaların Çin Komünist Partisi ne isterse o olduğu anlamına geldiğini söyledi.

“Yasaları kullanmaları adaleti kullandıkları anlamına gelmiyor. Yaptıkları şey, araçları Uygur halkına karşı kullanmaktır” diyen Carrdus, “Binlerce insan, çoğunlukla Çin’in çok adaletsiz kurallar kullandığı mahkemeler aracılığıyla hapse mahkum edildi” dedi.

Rapor, Uygurların Çin’deki diğer etnik gruplara göre hapishanede daha yüksek ölüm oranlarına maruz kaldığını gösteriyor, ancak ölüm cezası rakamları devlet sırrı olarak kabul edildiği için kamuya açık değil.

UHRP, Uygurların Kuran okumak veya çocuklara öğretmek gibi küçük eylemler için en az 10 yıl hapis cezası gibi ağır cezalar aldıklarını, bu nedenle aralarındaki ölüm cezası oranının daha yüksek olabileceğini düşünüyor.

ABD merkezli insan hakları grubu Dui Hua Vakfı’nın İcra Direktörü John Kamm, serbest bırakılmaları için baskı yapmaları umuduyla uluslararası medyanın ve hükümetlerin dikkatini çekmek için hapisteki Uygurların sayısının vurgulanmasının önemini vurguladı.