Uygur siyasi lider. İli İsyanı sırasında (Doğu Türkistan) Sinkiang'da bölge valisi idi. İlk eğitimini Gulca'da tamamladı. Lise ve üniversite eğitimi için, ailesi tarafından 1904 yılında İstanbul'a gönderildi. İstanbul'da 10 yıl kaldı. Bu süre zarfında İttihatçıların da tesiriyle, milliyetçilikle tanıştı. Milli hisleri gelişti.[1] Osmanlıda da bu döneme damgasını vuran Türkçülük akımının etkisini, Dr.Mesud Sabri'nin eserlerinde, siyasi çalışmalarında görmek mümkündür.
Doğduğu topraklarda var olan cehaletin ve eğitimsizliğin farkında idi. İstanbul'dan döndükten sonra, eğitim konusunda bir takım çalışmalara başladı. Gulca'da bakımsız ve öğretmensiz kalan bir okulun açılması için çalışmalarda bulunda. Bir yandan mesleki çalışmalarını da sürdüren Dr.Mesut Sabri, bir muayenehane açmış, diğer taraftan da seminerler vererek halkı bilinçlendirmeye çalışmıştır.[2] Onun bu çalışmaları Çinli yetkilileri rahatsız etti. Bölge valisi Yang Zengxin tarafından, milliyetçi faaliyetleri sebep gösterilerek tutuklanarak, bölgeden uzaklaştırılmıştır.[3]
Mesud 1933'te kurulan Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'ni (Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti) destekledi. Aksu'da, Mahmud Sijan olarak da bilinen General Mahmut Muhiti'nin kuvvetlerine katıldı. Türkistan Cumhuriyet birlikleri, Çin Ulusal Devrim Ordusu'nun 36. Tümeni tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldı. Bunun üzerine 1934 yılında Hindistan'a kaçmak zorunda kaldı. Daha sonra tekrar Çin'e, Nankin şehrine geldi. Burada Çin Cumhuriyeti Kuomintang partisine katıldı. Çin Cumhuriyeti parlamentosuna Doğu Türkistan'ı temsilen aday gösterilerek siyasi hayata atıldı. 12 Aralık 1935'te Kuomintang partisi V. kurultayında merkez komitesi üyeliğine seçildi. 1942 yılında, 36 sandalyeli Devlet Konseyi'nde, Hui (Çinli müslüman grup) toplumundan General Ma Lİn ve Mesud Sabri dışında müslüman üye yoktu.[4]
Müslüman Çinli Savunma Bakanı General Bai Chongxi, Sinkiang bölgesinin Valisi olarak addediliyordu. Bu görev daha sonra Mesut Sabri'ye verildi. Zhang Zhizhong'un yerine göreve atandı. Sabri, katı bir Sovyetler Birliği karşıtı ve Kuomintang taraftarıydı. İli'deki Uygur komünist lider Ahmetcan Kasım, sürekli olarak Mesut'un valilik görevinden alınması için hükûmete talepte bulunuyordu.[5]
Mesut Sabri İli isyanı sırasında yönetimde bulunan, Sovyet kuklası İli Uygur yönetimine muhalefet etti. Hui toplumundan Wang Tseng-shan (1946-1947 Sinkiang koalisyon hükûmeti sırasında, Kuomintang partisinin sivil ilişkiler komiseri olarak görevli kişi) gibi kişilerle birlik olarak, Ahmetcan Kasım'la pazarlık yapılmasına şiddetle karşı çıktı. Bu konuda partinin CC Fraksiyonu'nun da desteği arkasındaydı. Çünkü Mesut Sabri de Çin Tatarlarından Burhan Şehidi ve Han Çinlilerinden Kuomintang üyesi General Wu Zhongxin gibi CC Fraksiyonu üyesiydi.[6] 1948-1949 yılları arasında,Sinkiang koalisyon hükûmetine liderlik yaptı.[7] Muhammed Emin Buğra ve İsa Yusuf Alptekin gibi Türk milliyetçileri ile birlikte bir grup oluşturarak, Kuomintang'ın Sinkiang bölgesi koalisyon hükûmetine katıldılar ve İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'ndeki Uygur Komünist İli rejimine muhalefet ettiler. Ahmetcan Kasım, Sabri ve arkadaşlarını "Kuomintang'ın yardakçıları" ve "emperyalistlerin kuklası" olarak tanımlayarak, karşı saldırılarda bulundu.[3]
Türkçü, cedidist ve Türkistan'ın bağımsızlığı için hareket eden Sabri ve Muhammed Emin Buğra, Sovyetler Birliği'nin, Doğu Türkistan'da yaşayan Türkleri Uygur Halkı olarak adlandırılarak, Türk kimliklerinin yok sayılmasını reddediyorlardı. Bunun yerine, "Türk kökenli-Türk milletinden" (Çincesi; Tujue zu) tanımının kullanılmasını istiyorlardı. Mesut Sabri, bunun yanı sıra Hui halkının, müslüman Han Çinlileri olarak değerlendirilmesini ve sadece müslüman olmaları hasebiyle, Uygur Türkleri ile bir tutulmaması gerektiğini savunmuştur.[8] Muhammed Emin Buğra da, halkının özellikle "Türk" olarak tanımlanmasını istemiştir. Sheng Shicai'in Türk müslümanlarını değişik etnik topluluklara ayırarak, etnik birliği ayırıcı şekildeki tanımlamalarını şiddetle eleştirdi.[9]
Ocak 1949'da Sinkiang bölge valiliği görevi, Sabri'den alınarak Burhan Sehidi'ye verildi.[10]
Sabri'ye, 1948 yılında İran'a büyükelçi olması teklif edildi. Fakat bu görevi kabul etmedi. Nihayetinde Komünist Parti tarafından tutuklanarak hapsedildi. 1952 yılında hapishanede hayatını kaybetti.
#MesutSabriBaykozi #UygurTürkleri #DoğuTürkistan