Polonya’da yaşayan bir gazeteci geçtiğimiz günlerde şaşırtıcı bir bulgudan bahsetti: Gazeteci Magnus Fiskesjö’ye göre, Nazi Almanyası’nın, işgal altındaki Polonya’nın külleri üzerinde sürgün edilen istenmeyenler için en kötü şöhretli çöplüğü olan Genel Hükümet bölgesine giden turistler için 1943 yılından kalma bir Nazi turist rehberi. Bölgedeki pek çok gezi noktası, gururlu Alman turistlerin rehber kitabın yardımıyla ziyaret ettiği Alman mirası olarak yeniden düzenlendi.

Bugün Çin’in sözde Xinjiang‘daki (yerli Uygur nüfusu tarafından Doğu Türkistan olarak adlandırılan) kendi soykırım bölgesinde gördüğümüz şey tam olarak budur. 

Olası tüm direnişleri – müthiş bir gözetim aygıtı, şüphelenilen herkesin kitlesel olarak gözaltına alınması ve kamplardan sağ kurtulanların kitlesel olarak zorla çalıştırılması yoluyla bastıran Çin hükümeti şimdi Uygur bölgesine hem iç hem de dış turizmi teşvik ediyor.

Kampanyaya, 2017’de başlatılan soykırıma yönelik yabancı eleştirileri engellemeyi uman bir propaganda saldırısı eşlik ediyor. En önemli hedeflerden biri de Doğu Türkistan’ın güvenli ve iyi olduğunu “kendi gözleriyle gören” yerli ve yabancı turistleri destekçi olarak kazanmak.

Yerli turistler yeni altyapı, yenilenen şehirler ve kurgulanmış eylence parklarından Uygur kültürünü egzotikleştirip ilkelleştirirken yeniden sahiplenen yepyeni sahte-tarihi “gizemli” mekanlara kadar yeni cazibe merkezleriyle Doğu Türkistan’a çekiliyor.

İşler kötü gitmiyor. Rakamlar belirsiz, ancak çok sayıda yerli Çinlinin ziyaret ettiği açık. Çin propaganda ajansı Xinhua 2023 yılı için 265 milyon turist ziyareti olduğunu iddia ediyor. 

Buna yabancı ziyaretçiler de dahil ve bunlar sadece kiralık Çin yanlısı etkileyicilerden ibaret değil. Yabancı turistler ziyaret ediyor, mesajı alıyor ve Çin’in propaganda görevlilerini memnun edecek şekilde yurtdışına iletiyorlar. Dış turizm, zaferinden emin olan en üst düzey liderin bunu alenen onayladığı yaklaşık 2023 yılından itibaren yükselişe geçmiş gibi görünüyor. Uluslararası tur şirketleri Doğu Türkistan turları sunmaya başladı ve özel şahıslar da gelebiliyor.

Çin hegemonyasının Soykırım projesinin genel olarak başarılı olduğu doğrudur. Mevcut ikinci aşamada, bir milyondan fazla Uygur çocuk (ve giderek artıyor) ailelerinden alınarak dillerinin ve kültürlerinin yasak olduğu Çin yatılı anaokullarına kapatılıyor. Uygur kadınlar sistematik olarak kısırlaştırıldı (demografik ve eğitim istatistikleri devlet sırrı haline getirilirken). Sağlam olanlar zorla çalıştırılıyor; yüz binlerce kişi ise onlarca yıl sürecek sanal ölüm cezaları ile hapse gönderiliyor.

Uygur kültürü, kültürel liderler, sanatçılar, akademisyenler ve benzerlerinden oluşan bütün bir sınıfın ortadan kaybolması ve susturulması yoluyla başsız bırakılmıştır. Tarihi anıtlar ve kutsal mekanlar buldozerlerle yıkıldı, böylece gelecekte yeniden dirilecek bir Uygur kimliğinin temelini oluşturamayacaklar. Tüm bunlar soykırım projesinin amaçlanan sonucuna işaret etmektedir: Uygur kimliğinin kırılması ve yok edilmesi – bir yandan da hayatta kalanlardan Çince konuşan fabrika işçileri yaratmak.

Bu arada, habercilik sıkı bir şekilde kontrol ediliyor – ve bu da işe yarıyor. Acı çekenlerin televizyon görüntüleri olmadığında, dünya medyası sessizliğe bürünüyor. Aslında sürekli bir haber akışı var, ancak bunlar genellikle aylar önce meydana gelen olaylarla ilgili. Anlık gelişmeler hiçbir şekilde dış dünyaya sızdırılamıyor. 

Sızdırılan görüntüler nadirdir. En iyi ihtimalle ortaya çıkanlar, sosyal medyadaki kısacık klipler ve istismarın anlık görüntülerini içeren kayıtlar oluyor ki bunlar da genellikle olağan gazetecilik standartlarına göre doğrulanamıyor.

Klasik Komünist Parti stratejisi, gerçekliği gizlemek ve bunun yerine sterilize edilmiş alternatif gerçekler uydurup halka yutturmaktır. Bu da çoğu zaman hem yabancı hem de yerli turistler üzerinde işe yarar. 

“Görmek inanmaktır” Çin’in İngilizce turizm tanıtım propagandasının temel sloganıdır. Turistlerin Doğu Türkistan’da görmesini istedikleri şey, yiyecek tezgahları, sahte dans gösterileri ve benzeri şeylerle dolu kalabalık alışveriş caddeleri, turistlere kendini inandırıcı olarak sunan bir tür “normallik”. Bunun tamamıyla kurgu ve seçici olduğunu anlamayabilirler. Turistler hapishanelerdeki yüz binlerce Uygur’u, zorla çalıştırma endüstrilerini, kilitli yatılı okul sistemini veya yerle bir edilmiş Tarihi mirası görmüyorlar – çünkü bunlar onların görüş alanında değil. 

Yurdun saklı kalan büyük kısmında halka zulmederken, bunun yerine, turistler için özenle kurgulanmış bölümünde Uygurların bir zamanlar orada yaşadığını düşündürmek için tasarlanmış Disneyleştirilmiş bir Uygur mirasının seçkin simgelerinin yanı sıra Çin’in şahlanan ticaretini, kalkınma başarılarını görüyorlar. Aynı mesaj, camilerin restoran veya turistik otel olarak kullanılmasıyla da ima ediliyor (eğer yıkılmazlarsa): İbadet eden yok, din bitti, bu yüzden yeni (Çinli) girişimciler devraldı. Bu arada, eyalet başkenti Urumçi’deki Miraj zinciri gibi Uygurlara ait restoranlar kapatıldı ve sahibi gözaltına alındı.

Bu durum, Çinli turistlerin modern oldukları ve dolayısıyla artık hizmetçi muamelesi yaptıkları yerel Uygurlardan daha üstün oldukları duygusunu pekiştiriyor. Tüm bunlar, bastırılmış sömürgeleri ziyaret eden “efendi ırk” üyelerinde benzer duygular yaratan Avrupa sömürgeciliğinin altın çağını ürkütücü bir şekilde anımsatıyor.

Melissa Shani Brown ve David O’Brien’ın gözlemlediği gibi, bu aynı zamanda Doğu Türkistan’ın anlamı hakkında yeniden yazılan resmi hafızayı içselleştiren bir “tanıklık bakışıdır” ve bakan kişi daha sonra çağrıldığında bunu yeniden kusar.

Yerli Çinli ziyaretçiler de kalmaya teşvik ediliyor – Çin’e özgü toplu ev izleme sisteminin (Han Çinli yerleşimcilerin henüz hapsedilmemiş Uygurların yanına taşındığı) ötesine geçiliyor. Nazi işgali altındaki Avrupa’da yeniden yerleşim yoluyla Almanlaştırmaya bir başka ürkütücü paralellikte, Doğu Türkistan’daki Çinliler de Uygur sahipleri ve tüm aileleri gözaltına alınıp kaybedildiğinde boşaltılan evleri devralıyor. Evler, gelen yeni Han Çinli yerleşimcilere iş teklifleri ve evlilik için Uygur kadınlarla birlikte ucuza sunuluyor.

Çin’in 21. yüzyıldaki yerleşimci-sömürgeci projesi, Çin’in sömürgeciliğinin tarihteki benzer örneklerle doğrudan karşılaştırılabilir olduğunu kabul etme konusunda uzun süredir devam eden tabuyu yıkan yeni akademik çalışmalar tarafından giderek daha fazla ele alınmaktadır.

Ancak sıklıkla fark edilmeyen şey, Çin’in turizmi silah olarak kullanması ile diğer otoriter rejimlerin benzer çabaları arasındaki doğrudan paralelliklerdir.

Ben de bir turist olarak hem Çin’de hem de eski Sovyetler Birliği’nde turistlerin polis tarafından denetlendiği ve hareketlerinin kısıtlandığı her yerde bunu deneyimledim. Rusya’da, bu açıkça sadece onaylanmış yerleri görmemizi sağlamak için tasarlanmıştı.

Sovyetlerin yabancıları getirme ve onların deneyimlerini propaganda için tanıklık olarak şekillendirmeye çalışma takıntısı – yerli nüfusta olduğu gibi, ancak yabancıların tanıklığının algılanan daha yüksek değerinden yararlanarak – 1920’lerden itibaren Stalin’in “yol arkadaşlarının” küratörlüğünde mükemmelleştirilen Sovyet “Yeni Tip Kültürel Diplomasisi” ile ortaya çıkmıştır.

Yukarıda bahsedilen, işgal altındaki Polonya’ya seyahat etmeye teşvik edilen Nazi Almanları örneği de Çin vakasıyla paralellik göstermektedir. Genel Hükümet turist rehberinin okuyucuları, Nazi tarzı milliyetçiliğe göre deneyimlenmek üzere rejim tarafından yeniden tanımlanan bir yere götürülüyordu.

Aslında Nazi rejimi, “Neşe Yoluyla Güç” (Kraft durch Freude) gibi hükümet tanıtım girişimleri de dahil olmak üzere bu tür bir “soykırım turizmi” için büyük koordineli çabalar sarf etti. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar çılgınca başarılı oldu – ve sadece ticari olarak değil. 

Kristin Semmens’in “Hitler’in Almanya’sını Görmek” adlı kitabında açıkladığı gibi: Üçüncü Reich’ta Turizm” adlı kitabında açıkladığı gibi, birçok turisti Nazi Almanyası’nın “normalliğine” inananlar ve hatta sisteminin üstünlüğünün savunucuları haline getirdi. 

Julia Boyd’un “Travellers in the Third Reich” adlı kitabı, Nazi vahşetinin görüntüleri henüz zihinlerimize kazınmamışken, Nazi Almanyası’nda seyahat etmenin nasıl bir şey olduğunu “savaş sonrası geriye bakışın avantajı olmadan” anlatıyor.

Bugün Çin’de olduğu gibi, Nazi Almanyası da yabancı turistler için genellikle eğlenceli, varlıklı ve dost canlısı bir yer gibi görünüyordu. Amerikalı ve İngiliz turistler rejim tarafından büyük ölçüde teşvik edildi ve sayıları diğer ülkelerden gelenlerden çok daha fazla oldu (1937’de yarım milyon Amerikalı ziyaret etti). Hatta Amerikalılar ve İngilizler çok sayıda çocuklarını Hitler Almanya’sına okumaya gönderdi! 

Julia Boyd, “[Nazi] rejiminin daha korkunç yönleri kendi ülkelerinde giderek daha fazla mercek altına alınırken bile, her yıl orada tatil yapmaktan zevk alan birçok İngiliz ve Amerikalı ziyaretçinin Üçüncü Reich hakkındaki olumlu izlenimlerini aktarıyor.” 

Bu arada Nazi rejimi, “görmenin inanmak olduğuna” güvenerek turizmi memnuniyetle karşılamaya devam etti.

Muhammed Ali ATAYURT-Istiqlal Haber