Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR), Çin hükumetine Doğu Türkistan'daki "sorunlu" yasa ve politikaları kapsamlı bir şekilde gözden geçirmesi çağrısında bulundu. Bu açıklama, iki yıl önce bu kurumun Doğu Türkistan’daki insan hakları durumuyla ilgili önemli bir rapor yayımlamasının yıl dönümüne dört gün kala yapıldı.

SON GÜNCELLEMELER VE ULUSLARARASI ENDİŞELER
Doğu Türkistan ile ilgili 27 Ağustos 2024’te yayımlanan güncellenmiş raporda, BM insan hakları ekibinin bu yılın Haziran ayında Çin’i ziyaret ettiği ve yetkililerle, özellikle terörle mücadele politikaları konularında görüşmeler yaptığı belirtildi. Raporda ayrıca uluslararası toplumun Doğu Türkistan’daki mevcut yasa ve politikalara dair ciddi endişeler taşıdığı vurgulandı.

BM, Çin makamlarını insan hakları perspektifinden ulusal güvenlik ve terörle mücadele yasalarını yeniden gözden geçirmeye ve azınlıkları koruma mekanizmalarını güçlendirmeye çağırdı.

İNSAN HAKLARI YÜKSEK KOMİSERLİĞİNDEN ÇAĞRI
BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Volker Türk'ün sözcüsü Ravina Shamdasani Konuya ilişkin Amerika’nın Sesine (VOA) verdiği demeçte, Doğu Türkistan’daki "sorunlu" yasa ve politikaların devam ettiğini belirtti. Shamdasani, “İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, ulusal güvenlik ve terörle mücadele yasalarının insan hakları açısından kapsamlı bir şekilde gözden geçirilmesi çağrısını yineledi. Yüksek Komiser’le yıllardır süren temaslara rağmen, kitlesel gözaltıları destekleyen yasalar hala mevcut ve bu nedenle ilerleme kaydedilemiyor. Bu zorluklara rağmen mevcut insan hakları durumunu yakından takip ediyoruz” dedi.

Yüksek Komiser Türk, Çin hükumetiyle yaptığı görüşmelerde Tibet ve Hong Kong'daki insan haklarına da saygı gösterilmesi gerektiğini vurguladı.

2022 yılında, o zamanki İnsan Hakları Yüksek Komiseri Michelle Bachelet, Doğu Türkistan’daki insan hakları ihlallerine dair ilk raporunu yayımlamıştı. Raporda, geniş çaplı keyfi gözaltılar ve zorla çalıştırma gibi kötü muameleler detaylandırılmış ve bu uygulamaların insanlığa karşı suç oluşturabileceği sonucuna varılmıştı. 

Çin hükümeti ise bu raporu siyasi bir motivasyon ve önyargıyla dolu olduğunu, raporun yanlış bilgiye dayandığını savunmuştu. Pekin, Doğu Türkistan’daki politikalarının aşırıcılığı engellemeyi ve istikrar sağlamayı amaçladığını iddia ederek, ciddi nsan hakları ihlali suçlamalarını reddetmişti. 

Yale Üniversitesi'nin soykırım araştırma programı tarafından yayımlanan bir raporda, Çin’in kitlesel gözaltılarının hem insanlığa karşı suç hem de soykırım suçunu oluşturduğu belirtiliyor. Rapora göre, bu gözaltılar devam ederse, Uygurlar toplamda 4.4 milyon yıl süren gözaltına alınma riskiyle karşı karşıya kalabilir.

Öte yandan insan hakları İzleme örgütü başta onlarca küresel hak savunucu örgütler ortak yaptıkları basın açıklamasında, 27 Ağustos’ta BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisinin Çin işgali altındaki Doğu Türkistan’da devam eden Uygur soykırımı ile ilgili açıklamasını memnuniyetle karşıladı.

ONLARCA KURULUŞTAN ORTAK AÇIKLAMA
Hak savunucu örgütler Ortak açıklamada “İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nin (OHCHR) Çin’in sözde “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi” ’ndeki ciddi insan hakları sorunlarına ilişkin değerlendirmesini yayınlamasının ikinci yıldönümünde bu mektubu yazıyoruz. Çin hükümet belgelerine ve mağdurlar ve hayatta kalanlarla yapılan görüşmelere dayanan Ağustos 2022 tarihli bu önemli rapor, işkence, kitlesel keyfi gözaltılar, aile ayrılıkları gibi ihlalleri kanıtlamış ve Çin hükümetinin eylemlerinin “özellikle insanlığa karşı suçlar olmak üzere uluslararası suçlar teşkil edebileceği” sonucuna varmıştır.

OHCHR sözcüsünün 27 Ağustos’ta yaptığı ve Yüksek Komiser’in Uygur bölgesindeki insan hakları ihlallerinin “tam olarak soruşturulması” çağrısında bulunduğunu ve mağdurları savunmaya kararlı olduğunu belirten güncellemeyi memnuniyetle karşılıyoruz. Yüksek Komiser Volker Turk’ün keyfi gözaltılar ve BM ile temas kuranlara yönelik misillemeler de dahil olmak üzere ülke genelinde devam eden insan hakları ihlalleri konusundaki endişelerini ve Çin genelinde “sahadaki insanlar için insan hakları korumalarının iyileştirilmesine yardımcı olma” konusundaki kararlılığını takdirle karşılıyoruz.” Denildi.