Rusya'nın eski bir Sovyet cumhuriyeti olan Ukrayna'ya karşı süregelen saldırganlığını göz önünde bulundurarak, bölgedeki ülkeler bir riskten korunma stratejisi benimseyerek Moskova ile derin bağlarını korurken aynı zamanda Batı ile ilişkileri de güçlendirdiler.

ABD'nin Kazakistan Büyükelçisi Daniel Rosenblum, 4 Ocak'ta Hazar Politika Merkezi toplantısında yaptığı konuşmada, ABD'nin Orta Asya politikasının ana hedefinin Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ın "kendi ayakları üzerinde durmasını, tam egemen olmasını ve Kiminle ilişki kuracağı, kiminle ticaret yapacağı, kiminle ilişki kuracağı konusunda aşırı dış baskı olmadan kendi seçimlerini yapabilen bağımsız ülkeler."

Rosenblum, ABD ve beş cumhuriyetin de dahil olduğu C5+1 grubuna işaret ederek, "bir grup olarak hareket etmenin, birbirleriyle bütünleşmenin, işbirliği yapmanın, her birini bireysel olarak daha güçlü kılan değerinin" altını çizdi.

Washington'un ikinci odak noktasının sınır güvenliği ve terörle mücadele olduğunu, üçüncüsünün ticaret ve yatırımı artırmak, dördüncüsünün ise insan haklarını ve hukukun üstünlüğünü desteklemek olduğunu söyledi.

Ekonomik ve politik yönler

Kazakistan, 2022'de 3 milyar dolarlık ikili ticaret, geçen yıl tahmini %15 artış ve 2023'te 5 milyar dolarlık doğrudan yatırımla Amerika'nın Orta Asya'daki en büyük iş ortağıdır.

İnsan hakları konusunda düzenli görüşmeler yapılmasına rağmen Rosenblum, Washington ve Astana'nın anlamlı siyasi rekabetin olmayışı ve eleştirel seslerin sürekli tutuklanması konusunda "aynı fikirde olmadıklarını" söyledi.

New York merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün siteleri kalıcı endişelere sahip.

'Ocak 2022'de Kazakistan'ı sarsan geniş çaplı hükümet karşıtı protestolardan iki yıl sonra, protestoculara karşı orantısız güç kullanımı, keyfi tutuklamalar ve tutuklamalar ile tutuklulara yönelik işkence ve kötü muameledeki rollerinden dolayı çok az yetkili sorumlu tutuldu. HRW bu hafta yayınladığı yıllık raporunda şunları belirtti :

Rosenblum, "Kasım 2022'de geldiğimde, [siyasi mahkumların] listesinde istikrarlı bir şekilde azalan yedi isim vardı. Şimdi ise 23 isim var ve bu iyi bir eğilim değil" dedi.

ABD'nin Kazakistan Büyükelçisi Daniel Rosenblum ile Orta Asya görüşmesi, Hazar Politika Merkezi, Washington, 4 Ocak 2024.

Akbota Karibayeva, Ph.D. George Washington Üniversitesi adayı Rosenblum, Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev'in 'Yeni Kazakistan' olarak adlandırılan dönüşüm paketinin henüz büyük bir etki yaratmadığını vurguladı.

Karibayeva Amerika'nın Sesi'ne şöyle konuştu: "'Yeni Kazakistan'da, aktivistlerin fikirlerini ifade ettikleri için gözaltına alındığı ve muhalif hareketlere kaydının defalarca reddedildiği tanıdık bir döngüyü görmeye devam ediyoruz. Muhalif seslerin alanı neredeyse hiç genişlemedi."

Astana'nın Rusya'ya yönelik yaptırımlara uyduğunu öne süren Rosenblum, ABD, AB ve İngiltere'nin 45 mal kategorisinden oluşan listeye dikkat çekti.

"Uzmanlarımız bu 45 kişinin Kazakistan'ın Rusya'ya ihracatının yüzde 2'sinden az olduğunu söylüyor. Bunu hiç kontrol etmeseler bile yüzde 2'den fazlasını oluşturmaz" dedi.

Rosenblum, Rusya ile 7.644 kilometrelik sınırı bulunan Kazakistan'ı savundu.

"Yaptırımlar ilk kez 2022'de uygulandığından bu yana, bence Kazakistan'ın sicili, hem yaptırımlardan kaçınmayı önleme becerileri hem de yeri geldiğinde tüm yaptırımlara uyduklarından emin olma açısından iyi bir performans sergiliyor." yerli şirketlerine, Rus şirketleriyle ilişkilerine, Rus bankalarına vb.

Kazakistan geçen ay Taliban'ı terör grupları listesinden çıkardı.

Rosenblum, "Bunu yaptıklarına dair bize önceden bilgi verdiler, bu da sürpriz olmayan bir ortaklık ruhuna uygun" dedi. "Kazakistan, Taliban hükümetini tanımayacağını açıkça belirtti ve uluslararası bir fikir birliği sağlanana ve belirli kriterler oluşturulana kadar bu tavrını sürdürecek. Ve bu bunu değiştirmiyor. Ayrıca belli düzeyde gelişmeye öncelik verdiklerini de açıkça belirttiler. Afganistan'la ekonomik ilişkiler, hatta orada Taliban rejiminin sorumluluğu var."

Kazakistan - Özbekistan

Rosenblum, mevcut görevinden önce, liderliği aynı zamanda reform sözü veren Özbekistan'ın büyükelçisi olarak görev yapıyordu.

"[2019'da] Taşkent'e geldiğimde reform sürecinin başlamasına birkaç yıl kalmıştı. ... İşler yavaşlıyordu" dedi.

Rosenblum'a göre, Özbekistan'ın değişime yönelik ilk adımları, şu anda birçok kişinin gözlemlediği geri dönüşlere, özellikle de Başkan Shavkat Mirziyoyev'in bağlılığını ve rejiminin kökleşmiş otoriter bir hükümetten demokratik bir hükümete geçiş konusundaki istekliliğini test eden sistemik zorluklara rağmen çarpıcıydı.

Kendisi, Kazakistan'ın, 'kapalı sistemin birdenbire açıldığı Özbekistan'daki bir dönüm noktası niteliğindeki deniz değişiminin aksine', sınırlı ilerlemeler sağlayan reform aşamalarından geçtiğini söyledi.

Ocak ayında en az 227 kişinin ölümüyle sonuçlanan iç karışıklıkların ardından 2022'den bu yana Kazakistan anayasasını değiştirdi, muhalefet olmamasına rağmen Tokayev'in "demokratik" olarak tanımladığı başkanlık ve parlamento seçimleri düzenledi. Yedi yıllık başkanlık döneminin sonunda, 2029'da görevden ayrılacağına söz verdi.

Tokayev, gücü merkezileştirmeme ve yerel yönetimi güçlendirme sözü verdi, Rosenblum'un söylediğine göre hamleler hâlâ gelişiyor.

"Jüri hâlâ dışarıda. Görmek için biraz zaman vermemiz gerekiyor" dedi.

5 Ocak 2022 Çarşamba günü Kazakistan'ın Almatı kentinde düzenlenen bir protesto sırasında belediye binasından duman yükseliyor.

Çin, Rusya, İran

Washington ve Astana'nın anlaşamadığı konulardan biri de Çin'in Uygurlara yönelik muamelesi, ABD'nin soykırım olarak kabul ettiği zulüm ve insanlığa karşı işlenen suçlardır. Yine de Rosenblum orada biraz gün ışığı görüyor.

"Sınırı geçebilen bazı Uygurlar ve etnik Kazaklar var. Bunların mutlaka mülteci statüsü almaları gerekmiyor, ancak esasen uluslararası geri göndermeme yükümlülüklerini yerine getiren Kazakistan'a sığındılar" dedi. sığınmacıların yaşam ve özgürlüklerine yönelik ciddi tehditle karşı karşıya oldukları ülkelere geri gönderilmemeleri gerektiği ilkesine atıf yapılıyor.

"İnsanları Çin'e geri göndermiyorlar" dedi.

Kazakistan'ın Çin'le ticareti yakın zamanda 30 milyar doları aştı; bu, ABD ile olan ticaretinden 10 kat daha fazla. Rosenblum, "yakın komşu oldukları için" bunu şaşırtıcı bulmadığını söyledi.

"Kazaklar Çin'le ekonomik ilişkiler konusunda iyimser. Diğer Orta Asya ülkeleri kadar korunmasız veya savunmasız değiller çünkü Çin'den neredeyse aynı miktarda borç almamışlar" dedi.

Rosenblum, Çin'in artan nüfuzuna ve ülkenin enerji konusunda Rusya'ya bağımlılığının devam etmesine rağmen Kazakistan'ın siyasi ve ekonomik ortaklıklarını çeşitlendirmeye devam edeceğini öngördü.

Rosenblum, Rus milliyetçilerinin sık sık Kazakistan'ı ilhak etme yönündeki çağrılarının Astana'da endişe verici bir şekilde karşılandığını söyledi ancak şunu da ekledi: "Kazakistan'ın kuzey sınırına yönelik yakın bir tehlike veya tehdit hissi olduğunu düşünmüyorum."

Moskova liderliğindeki Avrasya Ekonomik Birliği'nin bir parçası olarak Kazakistan yakın zamanda İran'la bir serbest ticaret anlaşması imzaladı. Rosenblum, Astana'nın bu konuda Washington'la da istişarede bulunduğunu söyledi.

"Kazak hükümeti şimdiye kadar neyin yaptırıma tabi olduğunu ve neyin yaptırıma tabi olmadığını öğrendi" dedi.

Kazakistan bölgesel bir lider mi?

Rosenblum, Kazakistan'ı bölgesel birlik ve bağlantı konusunda "tutarlı bir itici güç" olarak överken, Karibayeva, Orta Asya'da değişim için gerçek bir katalizör haline gelebilmek için ülkesinin örnek teşkil etmesi gerektiğini savundu.

VOA, "Orta Asya ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri ile sembolik jestler ve üst düzey katılımlar önemli bağlılık sinyalleridir. Ancak şimdi tartışmaların ötesinde ilerlemek ve her işbirliğinde uygulamaya odaklanmak için gereklidir."